عطیه لباف: در شرایط تحریم که کشور با آن مواجه است باید اهم قدرت و توانایی خود را روی مذاکرات با کشورهای 1+5 و رفع تحریم‌هایی بگذاریم که عمدتاً با قوانین بین‌المللی نیزدر تضاد هستند

در دراز مدت قیمت نفت نسبت به قیمت‌های کنونی روند صعودی خواهد داشت

روند کاهشی قیمت نفت که از ٢٠ژوئن ٢٠١٤ آغاز شد برخلاف تغییر و تحولات همیشگی بازار جهانی نفت این بار طوری ادامه پیدا کرد که قیمت نفت را از رقمی بالاتر از 110 دلار به رقمی کمتر از 80 دلار برای هر بشکه رساند و سبب شد تا میانگین قیمت نفت برنت در اواسط یازدهمین ماه (نوامبر) سال ٢٠١٤ در سطح 25/103 دلار قرار گیرد که این رقم حدود 30/5  دلار پایین‌تر از میانگین قیمت نفت برنت در سال ٢٠١٣است. این کاهش‌های پی در پی قیمت نفت را با بیش از 31 درصد کاهش به کمترین میزان خود در 4 سال اخیر رسانده است. عوامل زیادی را می‌توان در قرار گرفتن قیمت نفت بر مدار نزول دخیل دانست که برخی از آنها عوامل ساختاری نظیر افزایش عرضه و کاهش تقاضاست و برخی دیگر عوامل اقتصادی همانند کاهش رشد اقتصادی برخی از کشورها. اما در این میان عامل سومی نیز به چشم می‌خورد که برگرفته از مسائل سیاسی است. البته همیشه قیمت نفت تحت تأثیر مسائل سیاسی قرار داشته و نسبت به آن واکنش نشان داده، اما میزان تأثیر آن با توجه به شرایط بازار متفاوت است، چراکه عوامل سیاسی طیف وسیعی از قبیل بحران‌های سیاسی در کشورهای تولید‌کننده و مصرف‌کننده تا تصمیم‌گیری‌های سیاسی کشورها را در بر می‌گیرد. به نظر می‌رسد این بار نیز در کاهش‌ شدید قیمت نفت این عوامل مشاهده ‌شود. در این میان نمی‌توان نقش مناقشات روسیه و اکراین و درگیری‌های غیرمستقیم کشورهای اروپایی و امریکا با روسیه، حرکت سیاسی عربستان و حراج کردن نفت خود برای مشتریان آسیایی و سپس مشتریان امریکایی را انکار کرد. چندی پیش در حالی که بهای نفت خام در بازارهای جهانی کاهشی قابل ملاحظه را تجربه می‌کرد عربستان طی یک تصمیم غیر منتظره نفت خود را در یک مرحله برای مشتریان آسیایی خود و در مرحله دیگر برای مشتریان امریکایی خود حراج کرد. این تصمیم عجیب عربستان به سقوط بیشتر قیمت نفت در بحبوحه کاهش قیمت‌ها دامن زد اما همزمان با این کاهش قیمت بسیاری از کشور‌های عضو سازمان اوپک نیز نفت خود را به تبعیت از این عضو مهم سازمان کاهش دادند و به دنبال این تحولات قیمت نفت بازارهای جهانی بیش از 30 دلار کاهش یافت. عربستان که خود از عوامل اصلی این کاهش قیمت بود زمانی که قیمت نفت در بازار جهانی به زیر 80 دلار یعنی رقمی در حدود 76 دلار برای هر بشکه نفت برنت رسید نسبت به این قیمت واکنش نشان داد و اعلام کرد سیاست‌های عربستان تغییر نکرده و دنبال ثبات قیمت نفت در نرخی بالا‌تر از 80 دلار است. حال سقوط بیش از 30 دلاری قیمت نفت از ٢٠ ژوئن تاکنون، مهمترین چالش اعضای اوپک شده است، چراکه بودجه اغلب کشورهای عضو اوپک با فرض قیمت‌های بالای نفت تنظیم شده است و این کشورها برای تأمین درآمدهای بودجه و سرمایه‌گذاری در بخش نفت برای توسعه و جبران افت تولید سالانه خود با مشکل اساسی روبه‌رو هستند.

از این‌رو پیش نشست‌ها و دیدارهای محرمانه اعضای اوپک با یکدیگر و چاره‌جویی آنها برای تعدیل بازار نفت با نزدیک شدن به یکصد و شصت و ششمین نشست اوپک اکنون اوج گرفته است و دیگر عربستان نیز موضع خود را در ثبات قیمت نفت اعلام می‌کند. به همین جهت می‌توان پیش‌بینی کرد که در دومین و آخرین نشست سال 2014 اوپک که با حضور وزیران نفت و انرژی 12 کشور عضو این سازمان پنجشنبه هفته جاری در وین برگزار خواهد شد اعضا بر سر یک تصمیم مؤثر به اجماع برسند. در این باره <نرسی قربان> کارشناس ارشد بین‌المللی انرژی کشور در گفت‌و‌گو با ایران می‌گوید: «چشم‌انداز اجلاس اوپک تا حدودی به نتیجه مذاکرات کنونی در وین با گروه 1+5 بستگی دارد اما حتی اگر اوپک در حال حاضر تصمیم به کاهش تولید بگیرد بازارها آن را جدی نخواهند گرفت و احتمالاً بعضی اعضا به آن عمل نخواهند کرد.» گفت‌و‌گوی او در خصوص تحولات اخیر بازار جهانی نفت و چشم اندازه آینده آن را در پی می‌خوانید:

  به نظر شما مهمترین علت تحولات اخیر بازار جهانی نفت در آخرین ماه‌های سال 2014 چه بوده است؟

کاهش قیمت نفت طی چند ماه گذشته تشدید شده است. این موضوع از دو جهت عرضه و تقاضا قابل بررسی است. از یک سو شاهد کاهش رشد اقتصادی کشورهای اروپایی و کشورهای آسیایی مانند چین و هند هستیم که تقاضا برای فرآورده‌های نفتی را پایین آورده است و پیش‌بینی خاصی هم برای افزایش رشد اقتصادی در سال 2014 دیده نشده است. در نتیجه تقاضای نفت برای این کشورها کاهش پیدا کرده است. از نگاه عرضه نیزتولید کشورهای غیر اوپک افزایش داشته و تولید کشورهای اوپک هم بالای 30 میلیون بشکه در روز بوده است. چهارکشور عربستان، عراق، کویت وامارات که بیش از 60 درصد تولید 12 کشور اوپک را دارند نزدیک به بالاترین حد خود تولید می‌کنند و علی‌رغم کاهش نسبی 8 عضو دیگر، تولید اوپک کاهش نداشته است. مسائل سیاسی، تخفیف‌های پی‌درپی بعضی صادر‌کنندگان و بازارهای آینده نیز روند کاهش نفت را تسریع کرده است.

  منابع نامتعارف نفت <شیل اویل> و افزایش تولید نفت امریکا از این منابع چه تأثیری در کاهش‌های پی‌در‌پی قیمت نفت داشته است؟

بیشترین افزایش تولید نفت در کشورهای غیر اوپک در امریکا و با استخراج نفت «شیل» بوده است. از این رو نمی‌توان نقش آن را در افزایش عرضه نفت نادیده گرفت. امریکا بزودی به بزرگترین تولید‌کننده نفت دنیا و بزرگترین صادر‌کننده فرآورده‌های نفتی در جهان تبدیل خواهد شد. امریکا هم‌اکنون نیازی به واردات از غرب آسیا که خاورمیانه را هم شامل می‌شود، ندارد. بهره‌برداری از لایه شیل تولید گاز امریکا را نیز به بیشترین حد خود در 10 سال گذشته رسانده و احتمالاً تولید گاز در امریکا در سال 2014 از روسیه پیشی خواهد گرفت. اما ادامه سرمایه گذاری‌های زیاد در این تولید بستگی به قیمت نفت بالا دارد و ادامه روند کاهش نفت به ضرر آن تمام خواهد شد.

مگر استراتژی تشکیل سازمان اوپک حفظ منافع اعضای خود نبود چرا اکنون نمی‌تواند این مأموریت را انجام دهد؟

ساختار اوپک که در سال 1960 و در زمانی که کمپانی‌های نفتی کنترل زیادی در عرصه وتقاضای نفت داشتند، شکل گرفت و در شرایط کنونی که بازار جهانی نفت مناسب نیست. از اهمیت اوپک هم بتدریج کاسته شده است. از 1980 که ایران و عراق دو بنیانگذار اوپک به مدت 8سال در جنگ بودند و در دهه 1990 که یکی از بنیان‌گذاران اوپک (عراق) کشور دیگر بنیانگذار اوپک (کویت) را اشغال کرد اجماع اعضا حتی برای انتخاب دبیر کل نیز با مشکل روبه‌رو است. حتی اگر اوپک در حال حاضر تصمیم به کاهش تولید بگیرد بازارها آن را جدی نخواهند گرفت و احتمالاً بعضی اعضا به آن عمل نخواهند کرد.

 به نظر شما دیپلماسی ایران در تحولات بازار نفت باید به کدام سمت سوق داده شود؟

در شرایط تحریم که کشور با آن مواجه است باید اهم قدرت و توانایی خود را روی مذاکرات با کشورهای 1+5 و رفع تحریم‌هایی بگذاریم که عمدتاً با قوانین بین‌المللی نیزدر تضاد هستند. نخستین اقدام پس از آزادی منابع ارزی ایران باید سرمایه‌گذاری در مصرف بهینه انرژی در کشور و توسعه منابع نفت وگاز با به‌کارگیری بهترین فناوری‌های روز باشد. ایران باید سهم تولید خود دراوپک وسهم صادرات خود در بازارهای نفتی را پس بگیرد و به تولید بیش از 4 میلیون بشکه در روز و صادرات حدود 5/2 میلیون بشکه در روز دست یابد. تولید 800 تا 1000 میلیون متر مکعب گاز نیز برای رسیدن به یکی از سه قدرت بزرگ گازی جهان نیز از اولویت برخوردار است. در این راستا ‌باید حد اکثر استفاده از سرمایه و فناوری‌های روز شود. از آنجا که شرکت‌های ایرانی از نیروی انسانی و قدرت اجرایی بالایی برخوردارند می‌توانند در یک مشارکت برد - برد با شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران خارجی همکاری کنند.

  در اجلاس 27 نوامبر اوپک چه اتفاقی خواهد افتاد؟ آیا قیمت نفت بالا خواهد رفت؟

چشم‌انداز اجلاس اوپک تا حدودی به نتیجه مذاکرات کنونی در وین با گروه 1+5 بستگی دارد. اگر این مذاکرات موفقیت‌آمیز باشد و در‌های جهان برای تعامل با ایران باز شود نقش ایران در اوپک پر رنگتر می‌شود و از موضعی قوی‌تر برای اجماع در اوپک می‌تواند اقدام کند. از سوی دیگر توافق 1+5 با ایران می‌تواند طلیعه کاهش تنش در منطقه و سرمایه‌گذاری برای تولید نفت و گاز بیشتر در آینده باشد که بازارها آن را دلیلی برای افزایش نیافتن قیمت نفت تلفی نمایند ولی در دراز مدت و حتی در صورت کاهش قیمت نفت به زیر 70دلار به علت کاهش تولید از منابع شیل و بازگشت رشد اقتصادی در جهان، قیمت نفت که در 5 سال گذشته به طور متوسط حدود 100 دلار به ازای هر بشکه بوده است نسبت به قیمت‌های کنونی روند صعودی خواهد داشت.

منبع: ایران