توصیه‌های هاشم پسران به اقتصاد ایران در زمان پاندمی چیست؟
سه گام سیاست‌گذاری در عصر کرونا
پروفسور هاشم پسران معتقد است شرایط حمایت از افراد کم‌درآمد و آسیب‌پذیر در زمان کرونا باید فراهم شود؛ اما این حمایت تنها برعهده دولت نیست و همه مردم باید مشارکت داشته باشند. دولت نیز باید برنامه‌های خود را با شفافیت برای مردم توضیح دهد.
درحالی‌که ضربه‌های کرونا به اقتصاد ایران به شکل روزافزونی افزایش پیدا می‌کند، اگر به مقابله با آن پرداخته نشود، ممکن است تلفات به قدری زیاد باشد که ضربات جبران‌ناپذیری به اقتصاد وارد شود. هاشم پسران در گفت‌و گو با «تجارت فردا » با اشاره به خطرات شدید کرونا، سه محور اقتصادی برای مقابله با بیماری کرونا ارائه می‌کند. محور اول، حمایت از اقشار آسیب‌پذیر و فقرا است.دولت باید به گروه‌هایی که به‌خاطر این بیماری، فقیر و نیازمند شده‌اند کمک و به‌خصوص شرایط اقتصادی مناسبی را برای مشارکت اقتصادی این طبقه در زمان کووید-۱۹ فراهم کند. مردم نیز در این زمینه مسوول هستند و باید از گروه‌های آسیب‌دیده حمایت کنند. اقتصاددان مشهور ایرانی در اولین محور توصیه‌های خود به اهمیت نقش مردم در کنار دولت اشاره می‌کند. اصولا دولت‌ها توان و قدرت اقتصادی کافی برای حمایت از آسیب‌دیدگان را ندارند. به همین دلیل اقدام برای برون‌رفت از این بحران تنها برعهده دولت نیست و لازم است مردم نیز در این راه به دولت کمک کنند. زیرا کووید-۱۹ یک مساله فرعی نیست، مساله همگان است. استاد دانشگاه کالیفرنیای جنوبی در محور سوم بیان می‌کند دولت نیز باید با دیپلماسی مناسب مردم را متقاعد کند که حل مساله کرونا بدون یاری خود مردم امکان‌پذیر نخواهد بود. همچنین دولت باید برنامه خود برای مقابله با کرونا را به‌طور شفاف به مردم توضیح دهد. اگر حمایت‌های لازم از گروه‌های آسیب‌پذیر صورت نگیرد، عواقب منفی اقتصادی کووید-۱۹ ممکن است به شرایط بسیار خطرناک و غیرقابل جبرانی ختم شود. محمد هاشم پسران در قسمتی از صحبت‌های خود عنوان می‌کند در شرایط فعلی کاری جز حمایت از گروه‌های آسیب‌پذیر به خاطر کرونا نمی‌توان کرد.
وضعیت اضطراری اقتصاد
از نگاه این اقتصاددان، قدرت سرایت کووید-۱۹ در سطح بالایی قرار دارد. به همین علت اگر در برابر این بیماری هیچ اقدام حفاظتی انجام نشود سرعت رشد مبتلایان بسیار زیاد خواهد بود. طبق آمار شاخص «سرایت پایه» که نشان‌دهنده شدت سرایت بیماری است برای کرونا نسبتا بالا ارزیابی می‌شود. این عدد که برای کرونا معادل ۳ برآورد می‌شود نشان می‌دهد در شرایط عدم مراقبت هر فرد می‌تواند به‌طور متوسط سه نفر دیگر را آلوده کند. با این شرایط در عرض یک هفته تعداد مبتلایان به حدود ۴ برابر و در عرض دو هفته بیش از ۱۵ برابر خواهد شد. گرچه فراگیری کرونا و آسیب سراسری آن حتی از تجارب جنگ جهانی نیز بیشتر تخمین زده می‌شود، اما یک تفاوت عمده وجود دارد. هاشم پسران می‌گوید: «کرونا برخلاف جنگ‌ها به زیرساخت‌ها و سرمایه‌ها آسیبی نمی‌زند.» براساس همین نکته، در شرایط اقتصادی پس از کووید-۱۹ مشکلات در مقایسه با وضعیت پس از جنگ می‌تواند با سرعت بیشتری حل شده و اقتصاد به حالت عادی بازگردد. مشکلاتی که در پی طولانی شدن مدت زمان بیماری پدید می‌آیند. به این ترتیب که گروهی از کسب‌وکارها به‌طور دائمی تعطیل می‌شوند. اگرچه خسارات مانند جنگ نیست و به‌طور مثال یک رستوران از نظر فیزیکی از بین نمی‌رود، اما به‌خاطر تعطیلی درازمدت، به فعالیت خود پایان خواهد داد.
شفافیت استراتژیک
استاد دانشگاه کالیفرنیای جنوبی تاکید می‌کند که اثر اولیه این بیماری روی نیروی کار است؛ یعنی افرادی مبتلا می‌شوند و به‌دلیل بیماری قادر به کار کردن نیستند و اقتصاد از این نظر ضربه می‌بیند. استاد دانشگاه کالیفرنیای جنوبی در ادامه از اثر دیگری نیز نام می‌برد. او بیان می‌کند که دولت به خاطر مقابله با بیماری مجبور است برخی کسب‌وکارها را تعطیل کند تا میزان تلفات افزایش نیابد که این اثر ثانویه بیماری نیز روی اقتصاد قابل‌توجه است. در شرایطی که بسیاری از کسب‌و‌کارهای خرد در معرض آسیب هستند می‌توان با کمک‌های دولت مثل اعطای وام‌های کوتاه‌مدت، به تسریع بازگشت اقتصاد کمک کرد، زیرا ریشه این بحران مالی نیست. هاشم پسران در ادامه توصیف خطرهای احتمالی کرونا و مقیاس ناشناخته عواقب آن می‌گوید: «از نظر من در این شرایط اصلا مساله بودجه مطرح نیست؛ چون اگر حمایت‌های لازم صورت نگیرد عواقب منفی اقتصادی‌اش چه در بحث بودجه و چه در مساله رکود و تورم بسیار بیشتر خواهد بود.» این اقتصاددان ایرانی معتقد است در برخی زمان‌های استثنایی مانند شرایط حاضر نباید فقط به مساله مالی نگاه کرد. اکنون دولت باید هزینه کند. گرچه احتمالا با این اقدام، تورم در آینده بیشتر خواهد شد اما این مساله‌ای است که باید در آینده جبران شود. دولت موظف است همزمان با ارائه برنامه‌هایش برای گذار از کرونا، برنامه‌هایی برای دوران پس از آن نیز داشته باشد و آنها را به‌طور شفاف به مردم توضیح دهد. دولت باید اعلام کند در دوران پس از پاندمی، برای مهار تورم یا کسری بودجه چه خواهد کرد. اما در شرایط کنونی بهتر است هزینه بیشتری برای گذار صرف شود و بعدا این هزینه‌ها را در شرایط عادی اقتصاد با کار بیشتر جبران کرد.
لزوم یاری مردمی در حمایت از فقرا
پسران معتقد است که در شرایط فعلی در مقابل کرونا کاری جز حمایت از اقشار کم‌درآمد و آسیب‌پذیر نمی‌توان کرد. باید سلامت مردم را تامین کرد. این کار تنها بر عهده دولت نیست. همه مردم مسوول هستند. اما واضح است که بعضی افراد مجبور به مشارکت در نظام اقتصادی هستند و حتی اگر بخواهند رفتارشان در مقابل بیماری را عوض کنند، توان آن را ندارند. پس یا باید اجازه داد آنها فعالیت‌های اقتصادی داشته باشند یا اینکه دولت از این افراد حمایت کند تا بتوانند در فاصله‌گذاری اجتماعی و تعطیلی اجباری مشارکت کنند.هاشم پسران به نقش حمایتی خود مردم اشاره کرده و بیان می‌کند: «باید به این نکته توجه کرد که حمایت از افرادی که به خاطر کووید-۱۹ قادر به فعالیت اقتصادی نیستند، فقط برعهده دولت نیست و مردم نیز باید از آنها حمایت کنند.» پسران تاکید می‌کند که همه مردم ایران یا همه مردم دنیا در شیوع این بیماری مشارکت دارند و همه در مقابل این مرض آسیب‌پذیر هستند. البته در چنین شرایطی واضح است که وقتی از تعطیلی مشاغل غیرضروری صحبت می‌شود این دولت است که باید از آنها حمایت کند. اما اصولا دولت‌ها توان و قدرت اقتصادی کافی برای این کار را ندارند. دولت و مردم باید با هم به گروه‌هایی که به‌خاطر این بیماری فقیر شده و آسیب دیده‌اند، کمک کنند.
هیچ کشوری راه فرار ندارد
خبر خوب هفته گذشته معرفی چند واکسن با اثرپذیری بالای ۹۰ درصد بود. با این حال به باور این صاحب‌نظر اقتصادی در شرایط فعلی نمی‌توان مدت زمان مشخصی را برای دوام کرونا عنوان کرد. این بیماری یک مساله جهانی است و ممکن نیست با رساندن واکسن به مردم آمریکا و اروپا مساله را حل کرد. زیرا مریضی همچنان گسترش می‌یابد و حتی بخشی از کسانی که واکسن زده‌اند را هم تهدید می‌کند. محمد هاشم پسران تاکید می‌کند هیچ کشوری نمی‌تواند از این بیماری فرار کند و از سوئد به‌عنوان شاهد این ماجرا یاد می‌کند. دولت سوئد تعطیلی و فاصله‌گذاری اجتماعی را به اجرا نگذاشت و مردم را به پوشیدن ماسک اجبار نکرد. اما آیا این مساله باعث نشد که اقتصاد سوئد از تبعات کووید-۱۹ کاملا مصون بماند. زیرا نزدیک به ۶۰ تا ۷۰ درصد تجارت سوئد با کشورهای اروپایی به‌ویژه فنلاند، نروژ و دانمارک است که آنها سیاست تعطیلی فراگیر را اجرا کردند و اقتصادشان با کندی رشد مواجه شد و در نتیجه این اقدامات، اقتصاد سوئد را هم پایین کشید. استاد ایرانی دانشگاه کالیفرنیای جنوبی با قاطعیت می‌گوید: «هیچ کشوری نمی‌تواند از تبعات کووید-۱۹ در امان باشد و به تنهایی هم نمی‌تواند با آن مقابله کند.»