نخستین نشست مجازی تحلیل شرایط اقتصادی پساکرونا در مشهد برگزار شد

نخستین نشست از سلسله نشست‌های مجازی تحلیل شرایط اقتصادی پسا کرونا با موضوع "اقتصاد شهر" معاونت برنامه‌ریزی شهرداری مشهد با فعالان و کارشناسان عرصه اقتصاد باهدف راهکارهای گشایش اقتصادی در دوران پساکرونا, برگزار شد.

شهریار آل‌شیخ معاون برنامه‌ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهردار مشهد عصر امروز در نخستین نشست از سلسله نشست‌های مجازی تحلیل شرایط اقتصادی پساکرونا با موضوع "اقتصاد شهر" گفت: منظور از دوران پساکرونا ایام گذار جامعه شهری از قرنطینه اولیه، یعنی ایام پیش رو است و با توجه به آنکه چشم‌اندازه طولانی‌مدت تقابل جامعه با بحران کرونا هنوز مشخص نیست، در حال حاضر به دنبال بررسی شرایط درازمدت نیستیم و یافتن راهکار‌هایی برای همین امروز و اینکه چگونه از بحران موجود سریع‌تر خارج شویم برایمان اهمیت بیشتری دارد.

نگاه به اقتصاد کلان

او در توضیح وضعیت فعلی عوامل تأثیرگذار کلان اقتصادی بابیان اینکه شاخص‌های اقتصادی کشور ما همگام با شاخص‌های اقتصاد پیش نرفته و با یکدیگر تناقض داشته‌اند، افزود: با وجود آنکه تورم جهانی این روز‌ها در اثر کاهش تقاضا دچار روند کاهشی شده، اما در کشور ما ضمن افزایش، پیش بینی آن است که افزایش بیشتری نیز در تورم شاهد خواهیم بود.

معاون برنامه‌ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهردار مشهد ادامه داد: دو دلیل عمده برای این اتفاق می‌تواند ترسیم کرد،کسری بودجه و کاهش درآمد،کسری بودجه شدید دولت ناشی از کاهش درآمد‌هایی نظیر مالیات‌ها و ایجاد هزینه‌های جدید به‌ویژه در حوزه‌هایی مانند بیمه و تأمین اجتماعی و البته کاهش درآمد‌های نفتی دولت عوامل بسیار مهم در این حوزه‌اند، لذا موضوع کسری بودجه در کشور ما یک بحران جدی خواهد بود.

آل‌شیخ بیان کرد: معمولاً دولت‌ها برای جبران کسری بودجه از روش‌هایی استفاده می‌کنند که پایه پولی را تغییر داده و اثرات تورمی خواهد داشت؛ شاخص دیگری که در کشور ما مغایر با تمام دنیا عمل می‌کند بورس است و ملاحظه می‌کنیم که درحالی که بورس‌های دنیا براثر بحران فعلی دچار کاهش و ریزش شده‌اند، بورس داخلی ایران در همین ایام با رشد چشمگیر و افزایش سرسام‌آور مواجه شده است.

او تصریح کرد: بازار مسکن، اما در ایام قرنطینه رشد داشته است، بازار مسکن تهران در سه هفته ابتدایی اسفندماه از نظر حجم و قیمت به خرداد ۹۸ بازگشته و افزایش را تجربه کرد. پس بازار مسکن عنوان یک رقیب برای بورس و سایر بازار‌ها می‌تواند درروند اقتصادی پساکرونا مؤثر باشد. در موضوع ارز نیز افزایش قیمت در بازه ابتدای اسفند تاکنون تأثیر تورمی خود در کشور را به‌جای گذاشته و می‌تواند در شرایط فعلی مؤثر واقع شود.

اهمیت بخش خدمات در اقتصاد شهر و مشکلات شهرداری

معاون برنامه‌ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهردار مشهد با بیان اینکه نیت ما برای بررسی شرایط و راهکارها، یافتن عوامل مؤثر در شبکه اقتصاد شهری است، تاکید کرد: ۷۰ درصد از اقتصاد خراسان رضوی از حوزه خدمات تأثیر می‌گیرد، اما در مشهد این درصد بیشتر بوده و اقتصاد شهر مشهد وابستگی بسیاری به حوزه خدمات دارد.

آل‌شیخ اظهار کرد: دلیل آن این است که مشهد در مقایسه با شهر‌های صنعتی کشور از صنایع بزرگ برخوردار نبوده و در حوزه کشاورزی نیز به دلیل قرار گرفتن در منطقه خشک و کم‌آب رونق کشاورزی چندانی نداشته است. از طرفی اقتصاد خدمات نیز در مشهد وابستگی مستقیم به زیارت و گردشگری دارد.

او با اشاره به اینکه امروز مشکلات جدیدی هم به شهرداری مشهد تحمیل‌شده، افزود: ازجمله هزینه‌های بسیاری که در این شرایط افزون بر وظایف ذاتی شهرداری بوده نظیر هزینه ضدعفونی معابر، اتوبوس‌ها و مترو، کمک‌هایی که به حوزه علوم پزشکی انجام‌شده و اماکنی که برای کمک به حوزه درمان تجهیز شده است، ارائه بسته‌های حمایتی به کارگران روزمزد و فصلی و همه افرادی که به دلیل شرایط ویژه کرونا بیکار شده بودند، افزایش یارانه‌های پرداختی به بخش حمل‌ونقل عمومی به دلیل کاهش شدید تقاضا  ازجمله هزینه‌های جدید شهرداری است.

معاون برنامه‌ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهردار مشهد ادامه داد: از سوی دیگر بسیاری از درآمد‌های شهرداری نیز مورد تهدید قرار گرفته و یا به‌طور قطع محقق نخواهد شد ازجمله سهم شهرداری‌ها از مالیات ارزش افزوده که با توجه به تعطیلی بازار‌ها و بخشودگی‌هایی که دولت ارائه خواهد کرد چشم‌انداز روشنی از آن وجود ندارد.

آل شیخ بیان کرد: همچنین هزینه‌های احتمالی تعمیر و نگهداری زیرساخت‌های شهری به دلیل اقدامات تخریبی احتمالی گروهی از شهروندان متأثر از نارضایتی اجتماعی نیز باید در نظر گرفته شود، لزوم شناخت و پیش‌بینی بحران‌های بعدی به گفته معاون برنامه‌ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهرداری مشهد، شناخت حوزه‌های اثرپذیر از بحران کرونا نیز اهمیت بسزایی دارد.

او تصریح کرد: با توجه به آنکه پایان قطعی کرونا مشخص نیست تأثیر روند‌ها و شرایط را نمی‌توان به‌طور دقیق پیش‌بینی کرد، اما آنچه مشخص است این‌که اثرات منفی شرایط فعلی می‌تواند تا مدتی بر فضای شهر و اقتصاد شهری تأثیرگذار باشد، ازجمله بخش‌هایی که در این شرایط تأثیر منفی بیشتری می‌گیرد حوزه کارگران به‌ویژه کارگران کم مهارت است. البته این مهم را نباید ازنظر دور داشت که چنین شرایط سخت اقتصادی می‌تواند بحران‌های جانبی سخت‌تری نیز در برداشته باشد.

معاون برنامه‌ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهردار مشهد تاکید کرد: متأسفانه بخش عمده‌ای از مردم مشهد توان مالی کافی برای در خانه نشستن ندارند و بر طبق نظرسنجی‌های انجام‌شده در معاونت، حدود ۴۰ درصد مردم امکان ادامه زندگی بدون اشتغال بیش از یک ماه را نداشته، اندوخته مردم به‌هیچ‌عنوان جوابگوی ادامه زیستن در قرنطینه نخواهد بود.

لزوم توجه به آثار مثبت

آل شیخ اظهار کرد: با تمام مشکلات پیش آمده، کرونا، قرنطینه و ضعف اقتصادی، آثار مثبتی نیز به همراه داشته است. از آن جمله می‌توان در حوزه محیط‌زیست به کاهش آلودگی هوا اشاره کرد که ازجمله تأثیرات فوری آن ترمیم بخش‌هایی از لایه اوزون بوده است. اما در همین ایام می‌بینیم که فرآیند‌های دیجیتال ترنسفورمیشن نیز تحت تأثیر قرار گرفتند و اکثر سازمان‌های دنیا از این شرایط متأثر شده و دیجیتالی شدن امور در تمام سطوح در دنیا در حال رشد است.

او افزود: همچنین ترویج دورکاری و انجام وظایف خارج از محیط کاری از جمله تبعات مثبت این شرایط بود. در حالیکه ابزار‌ها و امکانات این مهم پیش‌ازاین فراهم بوده، اما چندان مورداستفاده قرار نمی‌گرفت.

معاون برنامه‌ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهردار مشهد با اشاره به اینکه در بیشتر بخش‌های شهرداری‌مشهد دورکاری سبب افزایش بهره وری شده است، ادامه داد: این در حالی است که طبق استاندارد‌های جهانی، دورکاری باعث کاهش ۲۰ درصدی بهره‌وری می‌شود، اما در حوزه مدیریت شهری مشهد ثابت‌شده که دورکاری کارکنان به تمرکز بیشتر بر نتایج و خروجی مثبت اثرگذار بوده است. از آنجایی‌که همکاران ما موظف به ارائه خروجی مثبت و گزارش عملکرد خود بوده و عملکرد‌ها براساس خروجی ارزیابی می‌شود نه براساس ساعت کار، لذا افزایش بهره‌وری از فواید این وضعیت بوده است.

جایگاه و مخاطرات اشتغال خانگی

آل‌شیخ با اشاره به اینکه تقاضای کمک به توسعه کسب وکار‌های خانگی در این ایام فزونی یافته با مطرح‌کردن این سئوال که آیا با اشتغال خانگی می‌توان بر بحران‌های اقتصادی مانند بحران فعلی فائق آمد؟ بیان کرد: در شرایط عادی، اشتغال خانگی می‌تواند به اقتصاد محلات کمک کند، اما در شرایط بحران‌های بزرگ نظیر امروز وقتی با چالش بزرگی مانند کاهش درآمد‌های عمده و لطمه خوردن بخش خدمات مواجه هستیم باید بدانیم که اشتغال‌های خانگی نیز به دلیل نحیف بودن ساختار خود به شدت آسیب‌پذیر می‌شوند چراکه قرار گرفتن محصولات اشتغال خانگی در چرخه فروش کار راحتی نیست و ایجاد بازار برای آن‌ها بسیار دشوار است.

او تصریح کرد: مشکل بزرگ آن‌ها هم محل عرضه محصولات خود بوده که شاید بتوان با ترکیب بازار‌های محلی و شب بازار‌ها با استارتاپ‌ها این مشکل را برطرف کرد، اما چرخه‌های اقتصاد محلی و محصولات خانگی بسیار نحیف بوده و در تندباد‌های بحران به‌شدت آسیب‌پذیرند.

تحلیل تغییر رفتار، پیش بینی تغییر رویکرد

علی چشمی عضو هیئت‌علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه فردوسی مشهد با اشاره به آمار‌هایی از وضعیت کلان اقتصاد در کشور، گفت: کرونا تا به امروز ۳ میلیون و ۵۸۴ هزار نفر در دنیا را مبتلا کرده و بیش از ۲۴۸ هزار نفر از این آمار را به کام مرگ فرستاده است. از جمله تبعاتی که تا به امروز کرونا باعث آن شده رشد منفی ۴.۷ درصدی اقتصاد آمریکا است.

او افزود: در ایران نیز مرکز پژوهش‌های مجلس اعلام کرده که شرایط فعلی می‌تواند بین ۷ تا ۱۱ درصد بر تولید کل ایران اثر منفی بگذارد و درحالی‌که رشد اقتصادی کشور در سال گذشته منفی ۷.۸ درصد بود این روند منفی می‌تواند امسال ادامه یابد.

عضو هیئت‌علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه فردوسی مشهد ادامه داد: باید توجه داشت که شرایط بحرانی بر روی نیروی کار ماهر، نیمه‌ماهر و غیرماهر اثرات متفاوتی دارد. از آنجایی‌که نیروی کار غیر ماهر توان اقتصادی پایین‌تری دارد بحرانی مانند کرونا تأثیر بیشتری بر روی این بخش می‌گذارد، لذا حاشیه‌نشین‌های شهر‌های بزرگ در کشور ما بیشتر تحت تأثیر این شرایط قرار می‌گیرند.

تأثیر خدمات بر تولید ناخالص

چشمی با بیان اینکه از زاویه نگاه دیگر و در حوزه اشتغال باید گفت بخش‌های خدماتی مانند حمل‌ونقل، رستوران، هتلداری، آموزش، بانک، بیمه و نظیر این‌ها بیشتر تحت تأثیر قرار خواهند گرفت، بیان کرد: از منظر تولید ناخالص باید توجه داشت سهم خدمات در تولید ناخالص کشور ۵۲.۶ درصد و در خراسان رضوی ۶۹ درصد است.

او تصریح کرد: پس استان ما بیشتر از میانگین کشوری به بخش خدمات وابسته است. مشاغل بخش‌هایی مانند هتلداری، حمل‌ونقل، املاک و مستغلات، آموزش، سلامت و درمان، امور هنری و سرگرمی در استان بسیار بیشتر از میانگین کشور در تولید ناخالص نقش داشته لذا در این استان آثار منفی کرونا قائدتا بیش از سایر نقاط کشور برآورد می‌شود.

عضو هیئت‌علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه فردوسی مشهد تاکید کرد: فعالیت‌های نوین و استارتاپ‌ها، اما اثرات متناقضی را تا اینجای کار از کرونا پذیرفتند و بخش‌هایی که در حوزه‌های خدماتی مانند حمل‌ونقل و هتل داری و مواد غذایی فعالیت می‌کرده‌اند دچار افت شدند، اما حوزه سرگرمی‌ها و خدماتی مانند برگزاری جلسات با افزایش فعالیت مواجه شده‌اند.

چشمی با اشاره به اینکه تورم داستان متفاوتی دارد، اظهار کرد: درصورتی‌که در تقریباً تمام دنیا به دلیل کاهش تقاضا تورم رو به افول بوده در ایران، اما تورم میانگین ۳۰ درصدی و تورم نقطه‌به‌نقطه ۲۰ درصدی سال ۹۸ که پیش‌بینی آن برای سال جاری ۲۵ درصد بوده است با روند کسری بودجه دولت در حال زیادشدن است.

او افزود: نکته مهم آن است که اقتصاد شهری وابستگی بسیاری به حوزه مسکن دارد. بر طبق آمار رسمی در فروردین‌ماه گذشته نسبت به دوره مشابه سال قبل ۳۵ درصد افزایش قیمت ایجادشده است. همچنین موضوع اجاره‌نشینی نیز می‌تواند معضل دیگری باشد. با توجه به افزایش بیکاری و کاهش درآمدها، بحث اجاره با کاهش تقاضا مواجه خواهد شد و در شرایط تورمی دورنمای قابل پیش‌بینی ایجاد مشکلات و سختی بیشتر برای اجاره‌نشین‌هاست.

عضو هیئت‌علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه فردوسی مشهد ادامه داد: مصوبه دولت هم برای تمدید دوماهه قرارداد‌های اجاره تنها مسکنی بسیار ضعیف و کوتاه‌مدت خواهد بود. زنجیره فعالیت‌های اثرگذار و اثرپذیرمقوله دیگری که مورد توجه استاد اقتصاد دانشگاه فردوسی قرار گرفت زنجیره فعالیت‌ها است.

چشمی بیان کرد: در حال حاضر در بخش آموزش ۱۴ میلیون دانش‌آموز، یک‌میلیون معلم، پنج میلیون دانشجو و ۳۰۰ هزار استاد دانشگاه به‌علاوه کارمندان بخش‌های آموزشی خانه‌نشین شده‌اند که با محاسبه سرانگشتی می‌توان نتیجه گرفت روزانه ۴۰ میلیون سفر در کشور کاهش‌یافته است.

او تصریح کرد: این مهم باعث تأثیر مشخص بر درآمد بخش‌های اثرپذیر حمل‌ونقل ازجمله شهرداری، مترو، اتوبوس‌رانی، رانندگان خواهدشد که البته سبب کاهش مصرف بنزین می‌شود، اثر کوتاه‌مدت آن نیز کم شدن قیمت جهانی نفت به دلیل کاهش تقاضای آن بوده است. ضمن اینکه باید گفت بر اساس یکی از پژوهش‌های انجام‌شده چنانچه شرایط فعلی تا مدت دیگری ادامه پیدا کند سبب تعطیل شدن کامل ۷۲ درصد رستوران‌های کوچک خواهد شد.

تأثیرات شهرنشینی

عضو هیئت‌علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه فردوسی مشهد با اشاره به اینکه باید توجه داشت که ۷۴ جمع درصد جمعیت کشور شهرنشین هستند، تاکید کرد: در کل جهان ۹۵ درصد مبتلایان به کرونا را جمعیت شهری تشکیل می‌دهد. ازآنجاکه اگر فعالیت‌های اقتصادی شهر‌ها به روال سابق بازگردد احتمال شیوع کرونا نیز افزایش می‌یابد و تأثیرات عادی شدن امور کاری در شهر‌ها به‌دشواری قابل پیش بینی است.

چشمی اظهار کرد: شیوع ویروس کرونا وابستگی مستقیم به تراکم جمعیت دارد. از این نظر آمار مبتلایان در شهر‌های بزرگ در تمام دنیا بیشتر بوده است لذا شهرنشینی و تراکم اهمیت خاصی پیداکرده می‌توان انتظار داشت رویه‌های زندگی شهرنشینی دچار تغییرات ساختاری شود.

او افزود: دو احتمال از این منظر محتمل است، یکی روی آوردن جمعیت به زندگی روستایی و دیگری کاهش اقبال عمومی به سکونت در آپارتمان‌ها و روی‌آوردن به منازل حیاط‌دار و ویلایی. همچنین احتمال می‌رود در الگو‌های رفتاری جمعیت، سفر‌های درون‌شهری و برون‌شهری، سلایق آموزشی و بسیاری از رفتار‌های جامعه شاهد تغییرات ساختاری باشیم.

منبع: باشگاه خبرنگاران جوان