در حالی که اقتصاد ایران با تحریم‌ها و محدودیت‌های بین المللی ایجاد شده در شرایط خاصی قرار دارد، راه‌های ارتباط با سایر کشورها هنوز باز هستند. به لحاظ موقعیت جغرافیایی کشور ما که از شمال و جنوب به دریا متصل شده است، بنادر می‌توانند نقش مهمی در روابط بین المللی داشته باشند. یکی از مهم ترین این بنادر، منطقه چابهار است که موقعیتی استراتژیک دارد و در سواحل آبهای آزاد واقع شده است. البته مسائل مهمی درباره توسعه چابهار مطرح می‌شود از جمله این که این منطقه از چه پتانسیل هایی برخوردار است؟ چگونه می‌توان از موقعیت های بالقوه در این منطقه بهره برداری کرد؟ چگونه می‌توان از این بندر به عنوان سکوی پرشی برای پیشرفت استان سیستان و بلوچستان و کل کشور استفاده کرد؟ برای پاسخگویی به چنین سؤالاتی، خبرنگار دارایان با دکتر علی سعدوندی، استادیار سابق بانکداری و فاینانس دانشگاه استرالیایی وولونگونگ در دبی گفت و گویی داشته است که در ادامه می‌خوانید.

• نقش منطقه آزاد چابهار در اقتصاد ملی چیست؟

نقش فعلی منطقه آزاد چابهار آن قدر گسترده نیست. چابهار شهری با حدود 220 هزار نفر جمعیت است. بندر کوچکی در چابهار قرار دارد که بخشی از مبادلات تجاری کشور از طریق این بندر انجام می شود. بنابراین در حاضر چابهار نه نقش بین المللی ویژه ای را ایفا می کند نه نقش ملی عمده ای را دارد، اما باید بدانیم قابلیت های اقتصادی چابهار بی نظیر است.

 شاید در کل جهان یکی از معدود نقاطی باشد که امکان گسترش بسیار سریع را دارد و می تواند براقتصاد ملی، منطقه ای و جهانی تاثیر عمده ای بگذارد. دلیل این مساله این است که چابهار تنها بندر اقیانوسی کشور است. بنابراین بسیاری از مبادلات اقتصادی و تجاری ایران با دنیای خارج می تواند از طریق چابهار صورت بگیرد. اگر چابهار به تجهیزات بندری پیشرفته مجهز می شد کشتی های بزرگتری می توانستند در چابهار پهلو بگیرند و توصیه این است که هرچه سریع تر این امر به انجام برسد و ظرفیت بندر به سرعت افزایش پیدا کند.

 اما نه فقط برای ایران بندر چابهار می تواند یک گلوگاه تجاری باشد بلکه چابهار می تواند منطقه را نیز نجات دهد چرا که برخی از کشورهای CIS مثل قزاقستان، ازبکستان، تاجیکستان و ترکمنستان شاید بهترین راهی که برای ارتباط با دنیای خارج دارند از طریق ایران و از طریق چابهار است. پس این یک تقاضای عمده ای است که در حال حاضر بندر چابهار می تواند از آن استفاده کند. اما ظرفیت تجاری بندر چابهار و قابلیت های تجاری بندر چابهار خیلی بیشتر از این ها می تواند باشد. چابهار می تواند به عنوان گلوگاه کریدور شمال‌-‌جنوب در نظر گرفته شود. بنابراین بسیاری از کالاها از مبدا چین، هند، آسیای جنوب شرقی، استرالیا و حتی از مبدا شرق آفریقا می تواند به جای این که کانال سوئز را طی کند و از طریق دور زدن شبه جزیره عربستان به سمت شمال اروپا حرکت کند، از بندر چابهار ترانزیت شود و به شمال اروپا برسد. بنابراین نقل و انتقال کشورهایی مثل روسیه مخصوصا غرب و مرکز و پایتخت مثل شهرهای سن‌پترزبورگ و مسکو می تواند از طریق چابهار تامین شود و همین طور کشورهای اسکاندیناوی از جمله فنلاند، سوئد، نروژ و همین طور کشورهای شمال اروپا از قبیل بلاروس، لهستان و آلمان می توانند از طریق بندر چابهار بخشی از مایحتاج خود را تامین کنند. به عنوان مثال اگر بین مالزی و شهر هامبورگ درآلمان، قرار است مبادله ای انجام شود به جای این که از کانال سوئز انجام شود می تواند از طریق بندر چابهار و از طریق ترانزیت از ایران این امر صورت بگیرد.

• ظرفیت های خط راه آهن چابهار-سرخس چیست و چه تاثیراتی در بهبود اقتصاد چابهار دارد؟

برای این که بندر چابهار به ظرفیت بالقوه خود برسد باید راه های مواصلاتی چابهار با سایر شهرها در ایران و با سایر کشورهای همسایه شکل بگیرد. مهم ترین نقطه ضعف چابهار این است که چابهار دسترسی به خطوط ریلی ندارد و به شبکه ریلی داخلی و بین المللی متصل نیست بدین دلیل به باور بنده شاید یکی از مهم ترین طرح های اقتصادی که در ایران باید هرچه سریع تر اجرا شود راه آهن چابهار‌-‌سرخس است.

هر چند 1350 کیلومتر خط راه آهن باید کشیده شود اما این یک راه آهن کم هزینه است چرا که این خط راه آهن در دشت کشیده خواهد شد و تعداد معدودی تونل و پل خواهد داشت. بنابراین  هزینه این راه آهن نسبتا کم هست مخصوصا نسبت به طرح هایی که در داخل کشور اجرا شده و از آن طرف بازدهی این خط آهن می تواند بسیار گسترده باشد. اگر ما یک خط آهن بکشیم یعنی حتی اگر خط آهن دو خطه هم نباشد مسیر ریلی چابهار‌- ‌سرخس تا 80 میلیون تن کالا می تواند جابه جا کند. البته به باور بنده ظرفیت نهایی بندر چابهار خیلی بالاتر از 80 میلیون تن است. بخش عمده ای از مبادلات کشورهای CIS ، آسیا و شرق آفریقا از طریق بندر چابهار می تواند تامین شود و همین طور نیازهای کشور روسیه و کشورهای شمالی اروپا می تواند از طریق بندر چابهار و از طریق خط آهن چابهار‌-‌سرخس تامین شود. البته برای ترانزیت به شمال اروپا هم از غرب دریای خزر و هم از شرق آن امکان نقل و انتقال کالا وجود دارد که اگر از شرق قرار باشد این قضیه صورت گیرد کل راه آهن چابهار - سرخس مورد استفاده قرار می گیرد، اما اگر بنا باشد از غرب دریای خزر کالاها منتقل شود، بخشی از راه آهن چابهار-سرخس _که از چابهار تا زاهدان می‌باشد مورد استفاده قرار می‌گیرد و از آن جا از خط آهن زاهدان به تهران و به شمال غرب کشور می‌توان استفاده کرد.

• دلیل اهمیت منطقه ساحلی مکران در اقتصاد چابهار را بیان کنید.

یکی از نقاط ضعیف کشور ما از جنبه اقتصادی و به خصوص از جنبه های استراتژیک و ژئوپلیتیک این است که سواحل مکران و سواحل دریای عمان از چابهار تا بندر عباس جمعیت معدودی دارد یعنی تقریبا از جمعیت تخلیه است و نیاز هست که در طول این سواحل تعدادی شهر بندری تاسیس شود و جمعیت عمده ای در این شهر ها متمرکز شوند. به باور بنده ظرفیت سواحل شمالی دریای عمان بیشتر از شهرهای جنوبی خلیج فارس و دریای عمان است و چه بسا روزی مراکز جمعیتی عمده ای در این بخش از کشور شکل بگیرد. به واقع نیاز هست که بخشی از جمعیت منتقل شود به بنادری که در آینده ساخته خواهد شد. اگر این بنادر ساخته شود به نظر می رسد نقش بندر چابهار یک نقش ویژه ایفا کند و به باور بنده بندر چابهار می تواند به یک متروپولیتن چند میلیون نفری تبدیل شود و یک مرکز اقتصادی عمده در کشور شود و در سطح جهانی مطرح باشد.

• نیازهای توسعه چابهار را در چه می بینید؟

مهم ترین نیاز بندر چابهار اتصال به خطوط ریلی است و برای همین راه آهن چابهار-سرخس از اولویت ویژه برخوردار است. اما به جز این، بندرگاه و تجهیزات بندری باید به سرعت تجهیز شود و علاوه بر این ها باید امکانات توسعه ای در چابهار شکل بگیرد. تمام ظرفیتهای مواصلاتی باید تقویت شوند. همان طور که بندر باید تقویت شود، به همان صورت باید از چابهار به مراکز جمعیتی کشور بزرگراه کشیده شود، و همچنین خطوط هوایی که به چابهار در رفت و آمد است باید بیش از این تجهیز شود و گسترش پیدا کند. همچنین باید امکان جابه جایی جمعیت به چابهار فراهم شود. یعنی یک نوع مهاجرت به سوی چابهار شکل بگیرد برای این منظور باید امکاناتی که جمعیت نیاز دارد تا در چابهار سکونت پیدا کند، باید فراهم شود، به عنوان مثال باید بهداشت و نظام درمانی، نظام آموزشی از نظر کمی و کیفی گسترش پیدا کند و باید شهرسازی مدرن در چابهار صورت بگیرد. بنابراین چابهار قطعا یک پروژه محلی نیست، یک پروژه ملی و یک پروژه ی توسعه بین المللی است که باید از جنبه های مختلف، توسعه پایدار در چابهار شکل گیرد.

• روش جذب سرمایه گذاری در منطقه چیست؟

تعهد نظام و دولت به توسعه چابهار اولین قدم برای جذب سرمایه ها به این منطقه است. تا زمانی که دولت خود هزینه نکند نباید انتظار داشته باشیم که بخش خصوصی و سرمایه گذاران خارجی به چابهار اقبال نشان دهند. اما به باور بنده به محض این که سیاست های دولت به سمت توسعه سواحل مکران و چابهار شکل بگیرد، چون قابلیت این بندر به خصوص از نظر تجاری و اقتصادی بسیار بالاست خواهیم دید که سرمایه ها به سمت چابهار سرازیر خواهد شد چه سرمایه های داخلی و چه سرمایه های بین المللی. ولی باید به این مساله دقت کرد که چابهار قابلیت هایی دارد که در ایران کم نظیر است. ما می‌توانیم به جذب سرمایه گذاری خارجی بپردازیم به باور بنده بهترین روش برای جذب سرمایه گذاری در منطقه این است که شرکت های بین المللی شکل بگیرد. شرکت هایی که با مشارکت کشورهای منطقه با هدف توسعه بندر چابهار، سواحل مکران و در جهت توسعه خطوط ریلی و مواصلاتی می تواند شکل بگیرد و متشکل از کشورهای منطقه از چین و هند و مالزی و اندونزی و کره جنوبی گرفته تا قزاقستان، قرقیزستان، ترکمنستان، ازبکستان، افغانستان و پاکستان و امارات و عمان. این ها کشورهای عمده ای هستند که از توسعه این منطقه بهره خواهند برد و ما باید سعی کنیم سرمایه های این کشورها را جذب کنیم و شرکت های بین المللی تشکیل بدهیم.

• آینده چابهار را چگونه می بینید؟

  همانطور که پیش از این بیان کردم به محض این که سیاست دولت تغییر کند و به سمت توسعه ی پایدار منطقه چابهار حرکت کند، به باور بنده بدون هزینه کرد زیادی ما می‌‌توانیم توسعه گسترده و وسیعی را در این منطقه شاهد باشیم. توسعه چابهار منوط به ارتباط با سایر نقاط ایران و جهان است.

 بنابراین اولویت اول در احداث هرچه سریع تر خط راه آهن چابهار-سرخس است و از تمام امکانات داخلی، بین المللی، دیپلماسی و بودجه ای باید استفاده کرد که هرچه سریع تر این کار و این مهم به انجام برسد و در آن جا هم متوقف نشود، یعنی ما باید برنامه توسعه مثلا خطوط ریلی را از یک خط به دو خط و از دو خط به سمت خط ریلی برقی شکل بدهیم، یعنی یک برنامه دراز مدت توسعه ریلی برای چابهار و ارتباط چابهار با شهرها و کشورهای هم جوار داشته باشیم. به همین صورت برای ارتباطات جاده ای، هوایی و بندری در چابهار باید برنامه ی بلند مدت داشته باشیم تا این منطقه توسعه یابد.