عضو هیئت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز با بیان اینکه بیش از ۹۰ درصد اقتصاد ایران به نفت وابسته است، می‌گوید: متاسفانه تعریف توسعه را به دست افرادی سپردیم که یا اقتصاد نخوانده بودند و یا اقتصاد خوانده‌هایی که ساختارهای اقتصادی و اجتماعی را نمی‌شناختند و توسعه را فقط محدود به رشدی کردند که از فروش نفت حاصل می‌شد. تمامی این سه دهه به فروش نفت وابسته بودیم و اسم کشور را در حال توسعه گذاشتیم.
ایران یکی از کشورهای سرشار از ذخایر نفت است که اقتصاد را دچار بیماری اقتصاد نفتی کرده، گرچه در این سال‌ها سعی بر این شده که سبد اقتصادی کشور را متنوع کنند؛ اما توفیق چندانی نصیب نشده و متنوع سازی اقتصاد و کاهش وابستگی به نفت همچنان بی نتیجه مانده است.
حال همین اقتصاد نفتی به اهرم فشاری از سوی آمریکا و متحدانش برای تهدید ایران تبدیل شده و با اعمال تحریم ها و افزایش فشارها، خریداران نفتی ایران که بیشتر از کشورهای آسیایی بودند از خرید نفت ایران انصراف می دهند یا خرید آن را به شدت کاهش داده اند و همین امر می تواند اقتصاد ایران را به شدت دچار مشکل کند.
گرچه آمارهای دقیقی از میزان صادرات و فروش نفت ایران طی ماه های اخیر وجود ندارد اما اخبار نشان می دهد که فروش نفت ایران به کمترین میزان در سال‌های اخیر رسیده و فروش نفت ایران بیشتر با کمک دور زدن تحریم‌ها صورت می گیرد.
نفت در دهه های گذشته هم سنگین ترین وزنه بودجه های سالیانه کشور بوده و هم دلیل اول بروز کسری بودجه و ناتوانی دولت در تکمیل پروژه ها و رفع نیازهای کشور را شاهد بودیم.
* صادرات غیرنفتی هم به نفت وابسته است/ ۹۰درصد اقتصاد ایران به نفت وابسته است
مرتضی افقه در گفت‌وگو با خبرنگار الف درباره اقتصاد نفتی و در پاسخ به این سوال که با افزایش تحریم ها و فشارهای آمریکا، برخی کشورها خرید نفت از ایران را متوقف کردند و گفته می شود که فروش نفت ایران به یک پنجم کاهش یافته است، این وضعیت چه مشکلاتی را برای اقتصاد کشور به وجود می آورد و پیامدهای کاهش فروش نفت چیست؟ گفت: از همان ابتدای انقلاب بنا بر این بود که نقطه ضعف اقتصادمان که همان وابستگی به فروش نفت خام بود را رفع کنیم.
عضو هیئت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز افزود: در ۳۰ سال گذشته و بعد از جنگ، با وجود تصویب و اجرای شعارها، برنامه های پنج ساله توسعه، چشم انداز و غیره که با هدف کاهش وابستگی اقتصاد به نفت بود، موفقیتی به دست نیاوردیم؛ به طوری که در حال حاضر اقتصادمان بیش از ۹۰ درصد به صورت مستقیم و غیرمستقیم به نفت وابسته است. صادرات غیرنفتی مان هم که به آن تفاخر داریم بر اساس آمارها در سال گذشته ۱۰ میلیارد دلار با کاهش فروش مواجه بوده که نشان می دهد صادرات غیرنفتی مان هم به نفت وابسته بوده است.
وی با اظهار تاسف از اینکه راهکار استقلال از اقتصاد نفتی و فروش نفت را بلد نبوده‌ایم، تصریح کرد: نتیجه این است که کشور به شدت به روابط سیاسی خود وابسته است و این روابط مشکلاتی را ایجاد کرده که نتیجه آن هم مشخص است. در حال حاضر درآمدهای ارزی نداریم و یا اینکه به شدت کاهش یافته است، دریافتی هایمان هم به میزان دور زدن تحریم ها وابسته است؛ تنها مختصری از راه های دیگر مانند صنعت توریسم یا صادرات غیرنفتی به دست می آید که آن هم با مشکلات تحریم های بانکی و نظایر آن مواجه است.
البته اقتصاد منهای نفت برای ایران سخنی کاملا اشتباه است. نفت اصلی ترین مزیت فعلی اقتصاد ایران است که باید به آن توجه صحیح شود و به آن وابسته نباشیم، موضوعی که الان بودجه و اقتصاد ایران به نفت و درآمدهای آن وابسته است با تکانه‌ای در این محصول دچار چالش‌خواهیم شد.
این کارشناس مسائل اقتصادی اظهارداشت: بخش تولیدی و اقتصادی کشور نیاز به کالاهایی دارند که باید از خارج وارد شود که در نبود ارز این کالاها وارد نمی‌شود؛ نتیجه این می‌شود که متاسفانه اقتصاد به سمت رکود می رود؛ از سوی دیگر تولید به دلیل نرسیدن مواد واسطه ای منجر به کاهش عرضه خواهد شد که از آن طرف تورم ایجاد می کند که با تشدید آن مواجه می شویم و حداقل باعث افزایش بیکاری خواهد شد یا اگر نشود بیکاری کاهش نمی یابد که تبعات اجتماعی و سیاسی به دنبال دارد؛ مگر اینکه تحولی در روابط سیاسی ایجاد شود در غیر اینصورت تمامی این موارد متحمل است.
* صادرات غیرنفتی محصولات خام هستند که ارزش چندانی ندارند
افقه در پاسخ به این مطلب که طی سال های گذشته هر دولتی که بر سر کار آمده وعده اقتصاد و بودجه بدون نفت را داده، ولی موفق نشده است، به نظر شما این مدار بسته و این کلاف سردرگم اقتصاد نفتی چگونه باز می شود؟، عنوان کرد: کلاف سردرگم اقتصاد نفتی در کوتاه مدت باز نمی شود و کاهش وابستگی به فروش نفت، کار مدت داری است. تعریف توسعه و صادرات غیرنفتی از همان ابتدا غلط بود که باعث شده مسیری به اشتباه از مسیر توسعه حرکت کنیم.
* توسعه استفاده از نیروهای فکری و انسانی داخلی است
وی ادامه داد: گفته شده بود که صادرات غیرنفتی می خواهیم در حالی که باید می گفتیم صادرات محصول فکر و اندیشه می خواهیم. در حال حاضر صادرات غیرنفتی مان محصولات خام هستند که ارزش چندانی ندارند و وابسته به محصولات نفتی هستند. متاسفانه تعریف توسعه را به دست افرادی سپردیم که یا اقتصاد نخوانده بودند و یا اقتصاد خوانده هایی که ساختارهای اقتصادی و اجتماعی را نمی شناختند و توسعه را فقط محدود به رشدی کردند که از فروش نفت حاصل می شد. تمامی این سه دهه به فروش نفت وابسته بودیم و اسم کشور را در حال توسعه گذاشتیم؛ در حالی که توسعه استفاده از نیروهای فکری و انسانی داخلی است، یعنی ثروتی که منزوی شان کرده ایم یا زمینه مهاجرت آن را به خارج فراهم کرده ایم.
* از کلاف سردرگم اقتصاد نفتی رهایی پیدا نخواهیم کرد، زیرا..
این استاد دانشگاه اضافه کرد: این کلاف سردرگم زمانی باز می شود که تعریف توسعه از انسان ها نشات گرفته باشد، مادامی که کشور را در حال توسعه می دانیم و توسعه از طریق فروش نفت حاصل می شود، این کلاف سردرگم باز نمی شود و همواره مشاهده می کنیم و مواجه هستیم با اینکه انبوه نیروهای انسانی که خود ثروت محسوب می شوند و می توانند تولید ثروت کنند ولی برایمان مهم نیستند و هیچکس نسبت به آنها حساس نیست.
عضو هیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز گفت: مادامی که نیروهای انسانی را به این راحتی از دست می دهیم و حتی در اختیار همان کشوری قرار می دهیم که به آن دشمن می گوییم، کشور از این کلاف سردرگم اقتصاد نفتی رهایی پیدا نخواهد کرد.
افقه در پاسخ به این سوال که هر فشار و تحریمی در وهله اول نفت را نشانه می رود و کشور را دچار چالش می کند، راهکار فوری برای رهایی از این معضل چیست؟ عنوان کرد: این معضل راهکار فوری ندارد، ولی اگر این وضعیت ادامه یابد کشور را فلج می کند. البته ما تحریم ها را دور می زنیم تا راه باریکه‌ای برای کسب درآمدهای ارزی داشته باشیم. شاید هم بتوانیم بخشی از درآمدهای نفتی که حاصل نمی شود را از طریق جذب توریسم به دست آوریم که هم بسیار مختصر است؛ به هر حال کشور را نمی‌توانیم بدون نفت در شرایط فعلی اداره کنیم.
منبع: الف