محمد فاضلی، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی

من اطمینان دارم شما جزء اکثریت مردمی هستید که به آن‌چه در این یادداشت، می‌نویسم و می‌پرسم حتی فکر نکرده‌اید. نوشته و سؤالم درباره معافیت مالیاتی است. بگذارید قبل از ورود به مسأله اصلی، از این خبر شروع کنم که مجلس روز سی بهمن، کارمندان دولتی و غیردولتی دارای درآمد تا سقف سالیانه 33 میلیون تومان، و کسبه و مشاغل تا سقف 25.8 میلیون تومان را از مالیات معاف کرد. این یعنی کارمندانی که تا ماهی 2750000 تومان حقوق می‌گیرند و کسبه‌ای که تا ماهی 2150000 تومان درآمد دارند از مالیات معاف هستند. معافیت مالیاتی صاحبان درآمدهای پایین در همه جهان متداول است، اما معافیت مالیاتی مسأله‌ای بسیار عظیم‌تر از معافیت کارمندان و کسبه‌ای با این سقف‌های درآمدی است.

من می‌دانم که مالیات ابزاری برای تنظیم‌گری هم هست و فقط منبع درآمد دولت نیست. مالیات برای رسمی کردن اقتصاد، تنظیم انگیزه‌های فعالان اقتصادی و برای مثال کاهش مالیات در یک بخش به‌منظور جلب سرمایه‌گذاری در آن کاربرد دارد. پرسش‌هایم اما علی‌رغم این دانسته، کماکان اهمیت دارند، پس حالا می‌توانیم یک گام به اصل مطلب نزدیک‌تر شویم.

فصل اول از باب چهار قانون مالیات‌های مستقیم (با اصلاحات 31/4/1394) به معافیت‌های مالیاتی اختصاص دارد و مواد 132 تا 146 را در بر می‌گیرد. این مواد فعالیت‌هایی را تشریح می‌کنند که «مالیات با نرخ صفر» دارند، یعنی فرد حقیقی یا حقوقی (مؤدی مالیاتی) باید درآمدهایش را اظهار کند، دفاتر و حساب‌های مالیاتی داشته باشد و سازمان امور مالیاتی هم درآمد مشمول مالیاتش را حساب می‌کند ولی نرخ مالیات برای آن‌ها صفر است. خاصیت این کار آن است که مؤدی مالیاتی در نظام اقتصاد رسمی قرار می‌گیرد و درآمد و حساب و کتابش مشخص است و پس از پایان دوره زمانی معافیت مالیاتی حمایتی، امکان اخذ مالیات وجود دارد. برای مثال، «100 درصد درآمد ابرازی دفاتر گردشگری و زیارتی دارای مجوز از مراجع قانونی ذی‌ربط که از محل جذب گردشگران خارجی یا اعزام زائر به عربستان، عراق و سوریه تحصیل شده باشد، با نرخ مالیاتی صفر محاسبه می‌شود.» (بند «ز»، ماده 132) اما هنوز به پرسش اصلی نرسیده‌ایم.

عجیب‌ترین فصل و ماده این قانون، فصل دوم از باب سوم (مالیات بر درآمد) است: مالیات بر درآمد کشاورزی. ماده 81 این قانون می‌گوید «درآمد حاصل از کلیه فعالیت‌های کشاورزی، دامپروری، دامداری، پرورش ماهی و زنبور عسل و پرورش طیور و ماهیگیری، نوغان‌داری، احیای مراتع و جنگل‌ها، باغات اشجار از هر قبیل و نخیلات از پرداخت مالیات معاف می‌باشد.» دولت طبق همین قانون موظف بوده تا پایان برنامه سوم توسعه (الان برنامه ششم هستیم) مطالعات لازم برای تعیین آن فعالیت‌هایی که ادامه معافیت مالیاتی آن‌ها ضرورت دارد را انجام دهد و لایحه به مجلس بدهد. ماده 141 همین قانون نیز تصریح می‌کند که صددرصد درآمد حاصل از صادرات محصولات کشاورزی هم مشمول مالیات نرخ صفر است.
سؤال: آیا همه کشاورزان، دامداران، زنبورداران و بقیه فعالان بخش کشاورزی درآمد سالیانه کمتر از 33 میلیون تومان (سقف معافیت مالیاتی کارمندان) دارند که باید از مالیات معاف باشند؟ آیا پرسیده‌اید چرا کشاورزان بزرگ‌مالک با ده‌ها، صدها و هزاران هکتار زمین و درآمدهای میلیارد تومانی، یا گاوداری‌های بزرگ با صدها یا هزاران رأس دام یا واحدهای بزرگ پرورش طیور یا جنگل‌داری از مالیات معاف هستند؟

ارزش اقتصاد کشاورزی ایران چقدر است؟ وزیر کشاورزی در پنج فروردین 1397 ارزش تولیدات کشاورزی ایران را بیش از 70 میلیارد دلار اعلام کرده است. اگر معافیت مالیاتی مثل کارمندان با حقوق پایین، شامل کشاورزان خرده‌مالک و کم‌درآمد شود، همه این میزان مشمول مالیات نمی‌شود، اما اگر فقط ده درصد مالیات - صرف‌نظر از مالیات پلکانی – مشمول بخش کشاورزی شود، 7 میلیارد دلار (معادل هفتاد هزار میلیارد تومان با دلار ده هزار تومان) مالیات بخش کشاورزی است.

چرا لایحه مالیات‌های بخش کشاورزی از ابتدای برنامه سوم تا به حال تدوین نشده و اثر مالیات ندادن این بخش در اقتصاد ایران، و مدیریت بخش آب و خاک چیست؟ چرا کشاورزی معاف از مالیات است؟ آیا همه کشاورزان از کارمندان معاف از مالیات کم‌درآمدتر هستند؟ آیا صادرکنندگان کالاهای کشاورزی با درآمدهای میلیون دلاری باید معاف از مالیات باشند؟ آیا درآمدهای مالیاتی کشاورزی در شرایط تحریم و تنگنای مالی دولت که سبب افزایش فشار مالیاتی بر صنعت و خدمات (دو بخش اشتغال‌زا) می‌شود، نمی‌توانست از فشار بر این دو بخش بکاهد؟ 

https://t.me/fazeli_mohammad