ابعاد طرح و تبعات آن

بر اساس اطلاعات منتشر شده، بانک مرکزی در این طرح به نظام بانکی کشور این اجازه را خواهد داد که بتواند سپرده‌های ارزی برای مشتریان خود گشایش کند، هر چند گشایش سپرده ارزی تجارب متعددی در اقتصاد کشوردارد، اما در این طرح، امکان گشایش سپرده ارزی، با پرداخت ریالی نیز برای مشتریان امکان‌پذیر است.

به نظر می‌رسد بانک مرکزی همانند سپرده‌های ارزی سابق، بازپرداخت اصل و سود ارزی سپرده‌گذاری را تضمین کرده و نرخ سود سپرده‌ها نیز طبق دستورالعمل بانک‌ مرکزی درخصوص سپرده‌های ارزی باشد. در نگاه اول، اجرای این طرح تقاضای سوداگری ارز با هدف حفظ ارزش دارایی‌ها با توجه به تورم انتظاری سال آینده را کاهش داده و تقاضای ارز با هدف حفظ ارزش دارایی‌ها، از بازار ارز به بازار پولی کشور با حضور بانک‌ها و بانک مرکزی انتقال می‌یابد. در این نگاه، بانک مرکزی با اجرای این سیاست، از یکسو می‌تواند تقاضای سوداگرانه در بازار ارز را مدیریت کند و از سوی دیگر، امکان نظارت دقیق و قوی بر تقاضای ارز با هدف حفظ ارزش دارایی‌های مردم را داشته باشد. از این نگاه، اجرای این سیاست به نفع اقتصاد کشور خواهد بود.

در نگاه دوم، با توجه به اینکه بانک مرکزی هدف کاهش نرخ سود بانکی را دنبال می‌کند، اجرای این طرح می‌تواند در صورت جذابیت بیشتر برای مشتریان از سیال شدن سپرده‌های مردم نزد بانک‌ها و جریان نقدینگی به سمت بازارهای دیگر جلوگیری کند و قدرت مدیریت نقدینگی توسط بانک مرکزی در سیستم بانکی را افزایش دهد. در این نگاه نیز اجرای این طرح، تبعات مثبتی بر اقتصاد کشور به‌دنبال خواهد داشت.

در نگاه سوم، با توجه به اینکه بانک مرکزی بازپرداخت اصل و سود سپرده‌های ارزی را تضمین می‌کند، ازاین‌رو، تعهدات ارزی برای بانک مرکزی ایجاد شده و بانک مرکزی مکلف به پرداخت سپرده‌های ارزی مردم خواهد بود. چنین تعهدی، بانک مرکزی و بانک‌های کشور را ملزم می‌کند در جهت پاسخ به سپرده‌گذاران، همواره بخشی از سپرده‌های ریالی را به ارز تبدیل کرده و به‌صورت مسکوت نگهداری کنند. این امر می‌تواند تقاضای ارز توسط بانک‌ها را افزایش دهد یا اینکه بانک‌ مرکزی، همواره بخشی از توان عرضه ارز خود را به سپرده‌گذاران ارزی تخصیص دهد. هر چند افزایش توان مدیریت تقاضای سوداگری ارز توسط بانک مرکزی از نکات مثبت این طرح است، اما کاهش توان عرضه ارز بانک مرکزی نیز در این طرح مطرح می‌شود که نیاز به تامل دارد.

در نگاه چهارم، هر چند اجرای این طرح می‌تواند به سیال شدن جریان نقدینگی به اقتصاد کشور با توجه به اقدام سال گذشته بانک مرکزی در بهمن ماه درخصوص پرداخت نرخ سود ۲۰ درصد یک‌ساله کمک کند، اما با توجه به انتظارات تورمی در سال آینده، امکان گشایش سپرده‌های ریالی مبتنی بر ارز می‌تواند مردم را به سپرده‌گذاری بیشتر در نظام بانکی تشویق کند. این امر، در شرایط رکود مورد انتظار در اقتصاد کشور از حجم تقاضا کاسته و به رکود بیشتر در اقتصاد کشور دامن می‌زند. در این نگاه، اجرای این طرح، می‌تواند به‌رغم کنترل بخشی از تشدید تورم، رکود اقتصادی را نیز موجب شود.

در نگاه پنجم، هر چند بانک مرکزی تاکید کرده است که پرداخت اصل و سود سپرده‌ها را تضمین می‌کند، اما با توجه به سوابق گذشته، ممکن است بانک مرکزی هیچ وقت پرداخت اصل و سود سپرده به ارز را انجام نداده و تنها در محاسبات خود از واژه ارز استفاده کند و تمام پرداختی‌ها و دریافتی‌ها همواره بر مبنای ریال باشد. در این شرایط، اعتبار سیاست‌گذار پولی و بانکی کشور به‌شدت تخریب شده و می‌تواند سوداگری در بازار ارز را به‌شدت تقویت کند.

در نگاه ششم، قیمت‌گذاری پایه ارزی در اوراق سپرده ارزی براساس قیمت ارز سنا یا نیمایی ازسوی بانک برای مشتریان تعیین خواهد شد.

بانک‌ها در زمان افتتاح حساب ریالی مبتنی‌بر ارز، دریافت ریالی از مشتریان انجام می‌دهند و قیمت ارز بر حسب سنا یا نیمایی محاسبه می‌شود و همین موضوع در زمان پایان دوره نگهداری اوراق نیز عملیاتی می‌شود. با توجه به تغییر اندک و کنترل قیمت ارز در سامانه سنا و نیما از سوی بانک مرکزی، امکان تغییر قیمت اندک بوده و عملا، سود چندانی نصیب مشتریان نخواهد شد؛ چراکه با احتمال بالا، بانک‌ها در زمان تسویه با مشتری، تنها ارزش ریالی اوراق ارزی را به مشتری تحول خواهند داد و بانک‌ها از پرداخت هرگونه ارز به مشتری خودداری خواهند کرد.

 این امر، از یکسو نگاه منفی به سیاست‌های بانک مرکزی را افزایش می‌دهد و ازسوی دیگر، با هدف حفظ ارزش دارایی مشتریان، عملا، ارزش دارایی آنها با توجه به تورم کاهش خواهد یافت.

   راهکارهای پیشنهادی

با توجه به موارد یادشده، اجرای این طرح همانند هر طرح دیگری دارای مزایا و معایب بوده و نیاز است بانک مرکزی با دقت بیشتر و طراحی مکانیزم پاسخگو به اشکالات اجرایی طرح اقدام کند. در راستای اجرای بهتر این طرح، توجه به نکات زیر ضروری است:

۱- الزام بانک‌ها به انجام تعهدات: هر چند بانک مرکزی، تاکید کرده است که اصل و سود سپرده‌ها را تضمین می‌کند، اما این اقدام ممکن است موجب شود بانک‌ها از انجام تعهدات ارزی خود سر باز بزنند و تمام تعهدات ارزی بانک‌ها، بر عهده بانک مرکزی باشد. ازاین‌رو، پیشنهاد می‌شود بانک مرکزی، تعهدات ارزی درخصوص سپرده‌ها را با مشارکت درصدی با بانک‌ها تضمین کند.

۲- مدیریت بازار ارز: با توجه به اینکه اجرای این طرح از یکسو، قدرت مدیریت تقاضای ارز را برای بانک مرکزی افزایش می‌دهد و از سوی دیگر، تخصیص منابع ارزی بانک مرکزی را وابسته به سپرده‌های ارزی می‌کند، ازاین‌رو، ضروری است بانک مرکزی در قالب مکانیزم عرضه و تقاضای مورد انتظار ارز در بازار کشور و شرایط اقتصاد در سال آینده، این طرح را اجرایی کند.

منبع: دنیای اقتصاد