فريدون بركشلى، رئیس گروه مطالعات انرژى وين در گفت‌وگو با «شرق - شكوفه حبيب‌زاده »: برگزاری نشست حساس اوپک با ١٢ وزیر غیر اوپکی
امروز قرار است يكي از مهم‌ترين نشست‌هاي اوپك برگزار شود. اين روزها كه تنش‌هاي منطقه‌اي بين كشورهاي همسايه به‌شدت پررنگ شده و عربستان به‌عنوان يكي از محورهاي بازار نفت هم، يك پاي ماجراست، بازار چشم‌انتظار است تا ببيند آيا اين تنش‌ها، سر از نشست ١٧٣ اوپك هم درمي‌‌آورد يا خير. فريدون بركشلى، رئيس اسبق امور اوپك وزارت نفت و رئیس گروه مطالعات انرژى وين، در گفت‌وگو با «شرق» اين نشست را يكي از حساس‌ترين نشست‌ها خواند. به گفته او: «سايه سنگين بحران‌هاي ژئوپليتيك، حضور بيشترين تعداد كشورهاى توليدكننده نفت خارج از سازمان اوپك كه جمع وزراى نفت حاضر در اجلاس را به ٢٤ نفر مى‌رساند و بازار جهانى نفت كه در انتظار تصميمات اجلاس ١٧٣ اوپك بى‌قرارى مى‌كند، بى‌شك اجلاس ٣٠نوامبر را به‌عنوان يكى از حساس‌ترين نشست‌هاى تاريخ در بازار جهانى نفت ثبت خواهد کرد». ماجرا آنجا جالب مي‌شود كه اين كارشناس ارشد انرژي با وجود اختلافات و يكه‌تازي‌هاي شاهزاده سعودي، مي‌گويد افسار اين نشست دست پوتين است نه بن‌سلمان. بركشلي معتقد است: «در بازار امروز، اهميت يا اعتماد بازيگران در هردو سوى بازار به مسكو بيشتر از رياض است. در آستانه اجلاس پنجشنبه اوپك، بازار به سخن پوتين، بيشتر از نظر بن‌سلمان اهميت مى‌دهد». او مي‌گويد روسيه بر اين اعتقاد است كه براي ثبات بازار جهانى نفت، تمامی توليدكنندگان باید همكارى كنند و اين شامل توليدكنندگان شيل هم می‌شود. روسيه، نشانه‌هايى از بى‌ميلى در ادامه همكارى با اوپك بروز داده و فشار اصلى را روی عربستان وارد مى‌كند تا راهكارهايى براى جلب همكارى توليدكنندگان شيل در آمريكا طراحى كند، هرچند اين كار، كار سختي به نظر مي‌رسد.
با فرارسیدن موعد نشست ١٧٣ اوپک، همچنان اوضاع منطقه آشفته است؛ آشفتگی‌اي در روابط ایران و عربستان به‌طور مشخص فضا را ملتهب کرده که بی‌تأثیر بر بازار هم نبود. این روابط تیره آیا بر نشست اوپک اثر خواهد گذاشت؟
اجلاس ٣٠ نوامبر سازمان اوپك به يكى از حساس‌ترين اجلاس‌هاى اوپك در سال‌هاى اخير تبديل شده است. سايه سنگين بحران‌هاى ژئوپليتيك، حضور بيشترين تعداد كشورهاى توليدكننده نفت خارج از سازمان اوپك كه جمع وزراى نفت حاضر در اجلاس را به ٢٤ نفر مى‌رساند و بازار جهانى نفت كه در انتظار تصميمات اجلاس صدوهفتادوسوم اوپك بى‌قرارى مى‌كند، بى‌شك اجلاس ٣٠ نوامبر را به‌عنوان يكى از حساس‌ترين نشست‌هاى تاريخ در بازار جهانى نفت ثبت خواهد کرد. در نيم قرن گذشته روابط ايران و عربستان همواره با پستى و بلندى‌هاى گوناگونى مواجه بوده است. دو كشور تقريبا هيچ‌گاه به صورت مداوم و براى مدتى طولانى روابط حسنه يا برعكس خصمانه‌اى نداشته‌اند. البته در شرايط كنونى اقتدار روزافزون و گستردگى حوزه امنيت ملى جمهورى اسلامى ايران، عربستان را بيش از گذشته نگران كرده است، اما تا آنجا كه به سازمان اوپك و بازار جهانى نفت، مربوط مى‌شود، روابط و مشکلات دوجانبه تأثير چندانى بر تصميمات اوپك ندارد. در صحن اوپك ديپلماسى تعاريف و معانى متفاوتى دارد. برخى از مهم‌ترين تصميمات اوپك براى تثبيت بازار در مقاطعى اتخاذ شدند كه روابط تعدادى از اعضاي سازمان ازجمله ايران و عربستان و عراق از امروز هم بدتر بود.
برهم‌ریختگی داخلی عربستان به‌عنوان یکی از کشورهای مهم در عرضه نفت، تا چه اندازه می‌تواند بازار را فراتر از افزایش قیمت کوتاه‌مدت، متأثر کند؟
برهم‌ريختگى اوضاع داخلى عربستان بازار نفت را نگران كرده است. عربستان اينك در شرايط آنچه در سال‌هاى اخير بدان بهار عربى اطلاق مى‌شد قرار دارد. شاهزاده جوان سعودى، كاخ سفيد را متقاعد کرد بهار عربى از بالا به پايين و مديريت‌شده‌اى را عملياتى کند. حالا واشنگتن هم با نگرانى، كاركرد اين شكل از تغيیرات نظام در عربستان را رصد مى‌كند. بن‌سلمان تاكنون حدود ٨٠٠ ميليارد دلار از ثروت بخشى از شش هزارو ٥٠٠ شاهزاده سعودى را مصادره كرده است. انتظار مى‌رود شاهزادگان ديگرى نيز تمام يا بخش زيادى از دارايى‌هاى خود را از دست بدهند. شاهزاده سعودى اقدامات داخلى خود را با مجموعه‌اى از سياست‌هاى منطقه‌اى و برون‌مرزى پيوند زده تا اگر لازم شد، اقبال عمومى و عزم ملى را هم با خود همسو کرده و چنانچه شرايط از كنترل خارج شد با ماجراجويى‌هاى منطقه‌اى اوضاع داخلى را تثبيت كند، اما در بستر چنين شرايطى دولت سعودى حتى بيش از گذشته خواهان تثبيت قيمت نفت خواهد بود. در شرايط كنونى و در بستر موجود شرايط داخلى، بى‌ثباتى بازار جهانى نفت، آخرين چيزى است كه عربستان به دنبال آن خواهد بود.
سناریوهای احتمالی اوپک در نشست آینده چه خواهد بود؟
سناريوهاى محتمل در اجلاس ٣٠ نوامبر محدودند. منظورم اين است كه راه‌هاى متعددى براى ٢٤ وزير نفت حاضر در اجلاس وجود ندارد، اما آنچه مهم و بلكه بسيار مهم است، استنباط بازار يا درك بازيگران اصلى بازار از نحوه بيان و نگاه يا عزم توليدكنندگان اصلى است. بازار مى‌فهمد نگاه دست‌اندركاران اصلى از تصميمى كه مى‌گيرند، چيست. فكر مى‌كنم در بازار امروز، اهميت يا اعتماد بازيگران در هردوسوى بازار به مسكو بيشتر از رياض است. در آستانه اجلاس پنجشنبه اوپك، بازار به سخن پوتين، بيشتر از نظر بن‌سلمان اهميت مى‌دهد.
آیا اعضا تصمیم به استمرار فریز نفتی می‌گیرند؟
تصميم به تمديد در بيانيه رسمى تقريبا قطعى است، اما لحن آن مهم است و برداشتى كه بازار از اين تمديد خواهد كرد. در واقع همان پيامى كه بازار از عزم اعضا به ادامه مسير كنونى از خود ابراز مى‌كنند، بسيار اهميت دارد. آن پيام پشت بيانيه مهم است. يعنى اعضا و به‌ويژه اعضاي اصلى و قدرتمند، عزم راسخ و اراده خود را براى ادامه مسير براى بازار قطعى كنند؛ يعنى صرفا يك بيانيه رسمى براى بازار متقاعدكننده نخواهد بود.
عربستان در حال لابی برای ادامه فریز نفتی است. این هدف‌گذاری در شرایط کنونی عربستان چه معنایی دارد؟ تحلیل شما چیست؟
درست است، عربستان به‌دنبال ادامه شرايط كنونى، يعنى كاهش جمعى توليدكنندگان اوپك و غير‌اوپك به ميزان ٨,١ ميليون بشكه در روز است و با توليدكنندگان كوچك‌تر هم لابى كرده تا آنها هم مشاركت كنند. ميزان پايبندى اعضا هم خيلى خوب و بلكه بى‌نظير بوده است، البته تعدادى از اعضا از جمله جمهورى اسلامى ايران با تصميم اجلاس از شمول نظام سهميه‌بندى كنونى معاف هستند. ليبى و نيجريه هم معاف‌اند. عربستان در ماه اكتبر با توليد ٥٥.٦ ميليون بشكه نفت خام در روز كمترين ميزان توليد در پنج سال اخير را داشت اما در عوض ٨٥.١ ميليون بشكه در روز، فراورده با ارزش افزوده بالا صادر كرده است. به‌عبارت‌ديگر عربستان كاهش صادرات نفت خام خود را از طريق افزايش صادرات فراورده جبران مى‌كند. اين روند درباره اكثر توليدكنندگان نفت صدق نمى‌كند.
خبر رسیده جلسه آتی اوپک کوتاه خواهد بود و تصمیم برای فریز به‌سرعت اتخاذ می‌شود. آیا وسوسه افزایش قیمت، برخی از اعضا را از ادامه سیاست فریز نفتی، منصرف و به‌تبع آن به افزایش تولید راغب نمی‌کند؟
در آستانه اجلاس ١٧٣ اوپك و غير‌اوپك، اكثريت اعضا متفق‌القول‌اند که برقرارى توازن در بازار نفت و تقويت ساختار بازار، نيازمند ادامه سياست كنونى و خويشتن‌دارى توليدكنندگان است تا ميزان ذخاير نزد مصرف‌كنندگان به سطح متوسط پنج سال گذشته برسد. تحقق اين مهم ايجاب مى‌كند سطح توليد جارى تا اواخر سال ٢٠١٨ تداوم پيدا كند. جهش قيمت در هفته‌هاى گذشته منبعث از عملكرد ساختار بازار نيست بلكه ناشى از بازگشت و قدرت‌گرفتن عوامل ژئوپليتيكى است. عوامل ژئوپليتيكى تأثيرات آنى مهم ولى كوتاه‌مدتى در بازار دارند و تداوم آن متأثر از استنباط بازار از دامنه و شدت آن دارد. بنابراین براى سازمان اوپك مهم است كه تعادل درازمدت بازار را درنظر بگيرد. در سطح كنونى عرضه و تقاضا كف و سقف قيمت در طيف ٦٠ تا ٦٥ دلار است. هر قيمتى فراتر از آن، ناشى از عوامل غيرساختارى مانند وقايعى است كه بازار نفت را مستقل و جدا از ساختارها تحت تأثير قرار مى‌دهد.
با فرض پذیرش استمرار فریز نفتی، واکنش بازار چه خواهد بود؟
به‌طوري‌كه اشاره كرديم، در شرايط حاضر بازار و به‌ويژه صنعت نفت آمريكا، توجه خود را معطوف تصميمات اجلاس ٣٠ نوامبر اوپك و به‌طور عمده، ارزيابى سياست روسيه کرده است. روسيه نسبت به ظهور و قدرت‌يابى نفت شيل سخت حساس است. نفت شيل و نفت خام غيرمتعارف، در هاله‌اى از ابهام درباره هزينه اكتشاف و توليد و نيز ميزان و افق توليد آن در سال‌هاى بعد و به‌صورت غيررسانه‌اى و با حداقل اطلاعات و گزارش‌های خبرى، وارد بازار شد و عملا بيش از سالى يك ميليون بشكه در روز به توليد آن افزوده شد. نفت شيل بسيار سبك (با API بيش از ٤٠) است و در مقابل نفت خام توليدكنندگان اوپك كه غالبا سنگين‌ترند، تأثيرگذارى مهمى در بازار نفت دارد. از همين رو نفت شيل مى‌تواند تأثيرات مهمى بر بازار نفت خام متعارف داشته باشد.
آیا روسیه به‌عنوان نماینده غیراوپکی‌ها، اوپکی‌ها را برای ادامه فریز نفتی همراهی می‌کند؟
روسيه به‌درستى بر اين اعتقاد است كه برای ثبات بازار جهانى نفت، تمامی توليدكنندگان باید همكارى كنند و اين شامل توليدكنندگان شيل نيز می‌شود. روسيه نشانه‌هايى از بى‌ميلى در ادامه همكارى با اوپك بروز داده و فشار اصلى را روی عربستان وارد مى‌كند تا راهكارهايى براى جلب همكارى توليدكنندگان شيل در آمريكا طراحى كند. البته پرواضح است كه اين امرى دشوار است، زيرا متقاعد‌کردن توليدكنندگان شيل آمريكا دشوار است. اين احتمال وجود دارد روسيه اين انتظار را از عربستان داشته باشد كه سهم بيشترى از كاهش جمعى را بر عهده گيرد. روسيه در جلسات خصوصى اوپك بارها تأكيد كرده حتى با قيمت نفت بشكه‌اى ٤٠دلارى هم مشکلى ندارد. روس‌ها معتقدند در قيمت بشكه‌اى ٤٠ دلار، نفت شيل آمريكا قادر به ظرفيت‌سازى نيست و حتى تا سال ٢٠٢٠ بخشى از ظرفيت كنونى خود را نيز از دست خواهد داد.
این منافع دسته‌جمعی است یا برخی کشورها بیش از دیگران از آن سود می‌برند؟
درحالحاضر مازاد عرضه انرژى مؤثر در بازار بيش از آن چيزى است كه معامله‌گران نفتى به آن توجه دارند. امروزه بازار انرژى خيلى از گذشته يكپارچه‌تر است. از‌همين‌رو مازاد عرضه در هريك از انرژى‌ها بر بازار تأثيرگذار است. درحالحاضر در بخش گاز هم بازار با مازاد عرضه مواجه است. بنابراین از نظر معادل حرارتى بازار با عرضه‌اى مواجه است كه بر تعادل بازار نفت هم تأثير مى‌گذارد. كمتر از يك هفته پيش و در اجلاس سران مجمع جهانى گاز در بوليوى هيچ اشاره‌اى به مسئله مازاد عرضه گاز و تأثير منفى آن بر قيمت نفت نشد. درحقيقت اين فرصتى بود كه در آن مقطع از دست رفت اما بدون شك لازم است كه به اين موضوع در فرصت‌هاى ديگر توجه شود. به‌طوري‌كه اشاره شد جمهورى اسلامى ايران از شمول نظام سهميه‌بندى كنونى اوپك مستثنا است اما ايران هميشه در سازمان اوپك در موضع كشورى قدرتمند و تأثيرگذار حضور داشته است، بنابراین در اجلاس پنجشنبه هم انتظار بر اين است كه ايران درباره طراحى راهكارهاى جمعى براى متقاعد‌کردن توليدكنندكان نفت خام غيرمتعارف به همكارى با اوپك تلاش كند.