علی سرزعیم

در جهان صنعت نوشت: برای همه کسانی که ایام عید در تهران مانده بودند، وضعیت پایتخت واقعا جذاب بود و اتفاقا هموطنان شهرستانی نیز معتقدند وقت مناسب برای بازدید از جاهای دیدنی شهر تهران، ایام عید است.
به قول ظریفی تهران در ایام عید مانند خارج شده بود! اگر از مطایبه بگذریم، یک واقعیت به چشم می‌خورد به این معنا که تهران در ایام عید به ظرفیت اصلی خود برگشته بود و تنها در این ظرفیت است که به مکانی مناسب برای زندگی تبدیل می‏شود.
در واقع با سفر بخش بزرگی از ساکنان، امکان بازگشت تهران به ظرفیت طبیعی فراهم شده بود. حال سوالی که پیش می‏آید، این است که چطور می‌شود در تمام مدت سال جمعیت تهران را به ظرفیت اصلی خود برگرداند؟
در شرایط عادی همه می‌خواهند دیگران برای زندگی به شهرهای دیگر بروند و آنها در تهران بمانند و به این ترتیب آنها از وضعیت بهبودیافته منتفع شوند. از آنجا که همه همین فکر را می‌کنند، هیچ‌کس حاضر به ترک تهران نمی‌شود و به این ترتیب معضل همچنان باقی می‌ماند.
بنابراین سوال درست این است که چطور می‌شود مردم را به سمت ترک تهران سوق داد؟ یک پاسخ غیرقابل قبول توسل به زور است یعنی به اجبار افراد را از زندگی در تهران منع کنیم و ابزارهای اجبار و قهرآمیز را به کار گیریم یا مهاجرت به تهران را منوط به اخذ مجوز و اعطای مجوز را به شدت سخت و دشوار کنیم. البته این یک شیوه از حل مساله است ولی این شیوه حل مساله با میثاق جمعی ما در قانون اساسی مبنی بر اینکه افراد در تعیین محل اقامت خود آزادی دارند در تعارض است. اگر این گزینه منتفی باشد، گزینه دیگر این است که از ابزارها و انگیزه‌های اقتصادی استفاده کنیم. مقصود این است که افراد به صورت طبیعی زندگی در شهرهای دیگر را ترجیح دهند. این امر ممکن نمی‌شود مگر اینکه دافعه تهران و جاذبه شهرهای دیگر افزایش یابد. روشن است که هر تغییر مکانی هزینه‏ای دارد ولی اگر منافع تغییر به اندازه کافی بیش از هزینه تغییر باشد، افراد به تغییر متمایل خواهند شد. دافعه تهران به طور طبیعی رو به افزایش است و آلودگی هوا و ترافیک موجب شده این دافعه افزایش یابد ولی جاذبه شهرهای دیگر به لحاظ اشتغال و امکانات رفاهی هنوز آنقدر قوی نیست که خروج از تهران را موجب شود. با این وضعیت می‌توان به یک سوال پاسخ داد و آن، اینکه آیا تخصیص بودجه دولتی برای اقداماتی مثل تسریع ساخت مترو تهران کاری درست است یا نه؟ ساخت مترو با بودجه عمومی کشور به معنی گسترش حمل‌و‌نقل عمومی در تهران و کاهش بار ترافیک و احیانا کاهش آلودگی هوا- حداقل در کوتاه‌مدت- است. این امر معادل با افزایش جاذبه تهران است که روند تشویق مردم به مهاجرت از پایتخت را کند می‌کند و بدتر از آن، می‌تواند روند مهاجرت به تهران را افزایش دهد. از آن بدتر اینکه وقتی بودجه عمومی در تهران هزینه شود به معنی آن است که در شهرهای دیگر هزینه نشود و این یعنی جاذبه شهرهای دیگر افزایش نیابد و این هم در تعارض با تشویق مردم به مهاجرت از تهران است! بنابراین تخصیص بودجه عمومی به ساخت مترو در تهران و دیگر کلانشهرها در تعارض با مشکل ازدحام بیش از حد جمعیت در این شهرهاست.
نکته بدتر دیگر اینکه اگر حمل‌و‌نقل عمومی با بودجه دولتی ساخته شود، تصور کنید چه اتفاقی خواهد افتاد؟ عده‌ای به این فکر می‌افتند که تردد با حمل‌و‌نقل عمومی راحت‌تر و کم‌هزینه‌تر است و حمل‌و‌نقل با وسیله عمومی را ترجیح خواهند داد و این امر موجب کاهش ترافیک و آلودگی هوا می‌شود اما همین که خیابان‌ها قدری خلوت‌تر شود، کسانی که سابقا به دلیل ترافیک انگیزه تردد نداشتند، اشتیاق رفت‌وآمد پیدا می‌کنند. به این ترتیب پس از مدتی ترافیک تهران به جای خود بر خواهد گشت. پس چاره چیست؟ چاره آن است که هزینه ساخت مترو بر مردم تهران تحمیل شود. با این کار دافعه پایتخت به دلیل بالارفتن هزینه زندگی بیشتر می‌شود. خلاصه کلام و آخر اینکه همزمان با گسترش امکانات شهری تهران باید دافعه آن را هم افزایش داد. یا این دافعه از طریق تحمیل هزینه مالی ممکن می‌شود یا اینکه با تراکم‌فروشی موجب ازدحام بیش از حد به شهر تهران می‌شویم و در نهایت آلودگی هوا و ترافیک این دافعه را به وجود خواهد آورد. به نظر شما کدام راه صحیح‌تر است؟