بررسی جزئیات تکمیلی گزارش بودجه خانوار بانک مرکزی که روز گذشته از سوی این نهاد منتشر شد، حاکی از این است که در سال گذشته روند نزولی مصرف برخی از اقلام غذایی مثل گوشت مرغ و دام متوقف شد و مصرف سرانه هر عضو از خانوارهای شهری کشور از این اقلام افزایش یافت. براساس این آمارها، مسیر نزولی کوچک شدن خانوارها در کشور با کاهش متوسط تعداد اعضای هر خانوار در سال گذشته نیز ادامه یافته است. روندی که در رشد سهم خانوارهای تک‌نفره و دونفره از کل خانوارها، خود را نشان داده است. براساس آمارها، در سال 1371 تقریبا از هر10 خانوار ایرانی یک خانوار بدون فرزند (دونفره) بود؛ ولی روند تحولات جمعیتی دو دهه گذشته منجر به این شده که در سال 1393، تقریبا از هر پنج خانوار ایرانی یکی از آنها بدون فرزند (دونفره) باشد.
بررسی جزئیات تکمیلی گزارش بودجه خانوار بانک مرکزی که روز گذشته از سوی این نهاد منتشر شد، حاکی از این است که در سال گذشته روند نزولی مصرف برخی از اقلام غذایی مثل گوشت مرغ و دام متوقف شد و مصرف سرانه هر عضو از خانوارهای شهری کشور از این اقلام افزایش یافت. براساس این آمارها، مسیر نزولی کوچک شدن خانوارها در کشور با کاهش متوسط تعداد اعضای هر خانوار در سال گذشته نیز ادامه یافته است. روندی که در رشد سهم خانوارهای تک‌نفره و دونفره از کل خانوارها، خود را نشان داده است. براساس آمارها، در سال 1371 تقریبا از هر 10 خانوار ایرانی یک خانوار بدون فرزند (دونفره) بود؛ ولی روند تحولات جمعیتی دو دهه گذشته منجر به این شده که در سال 1393، تقریبا از هر پنج خانوار ایرانی یکی از آنها بدون فرزند (دونفره) باشد. نکته قابل‌توجه در این آمارها، این که از ابتدای دهه 70 تاکنون، از تعداد متوسط هر خانوار شهری ایرانی حدود یک نفر کاسته شده است.
انتشار جزئیات بودجه خانوار 1393
بانک مرکزی نتایج تفصیلی بررسی بودجه خانوارهای ایرانی در سال 1393 را منتشر کرد. پیش از این در تاریخ 3 مرداد، این نهاد «خلاصه‌اي از نتايج بررسي بودجه خانوار در مناطق شهري ايران سال 1393» را منتشر کرده بود که شاخص‌های مهم بودجه خانوار در سال گذشته مثل تغییرات متوسط درآمدها و هزینه‌های خانوار، مهم‌ترین اجزای این هزینه‌ها و درآمدها، توزیع افراد خانوارهای شهری بر حسب سن و میزان سواد، توزیع خانوارها بر حسب تعداد شاغلان، نحوه تصرف مسکن، تعداد اتاق مسکونی مورد استفاده، تسهیلات محل سکونت و لوازم زندگی را پوشش می‌داد. «دنیای اقتصاد» در تاریخ 4 مرداد آمارهای اصلی بودجه خانوار این گزارش را در مطلبی با عنوان «توقف روند نزولى مصرف خانوار» مورد بررسی قرار داده بود و در روزهای بعدی نیز، به زوایای دیگری از آمارهای این گزارش پرداخته بود. بررسی این آمارها در آن مقطع نشان می‌داد که تازه‌ترین آمارهای منتشر شده از سوی بانک مرکزی بیانگر آن است که در سال گذشته برخلاف سال‌های 1391 و 1392، رشد میزان «اسمی» مخارج خانوارهای ایرانی معادل نرخ تورم بوده است، امری که موجب شده کاهش سطح مخارج «واقعی» خانوارها که در دو سال پایانی دولت پیشین و همزمان با رکود اقتصادی پدید آمده بود، در سال 1393 متوقف شود. در متن تفصیلی گزارش بودجه خانوار، اجزای دیگری وجود دارد که بررسی آنها می‌تواند تصویری از وضعیت معیشت خانوارهای کشور در سال گذشته به دست بدهد.
حذف یک نفر از جمعیت هر خانوار
علاوه‌بر این، نگاهی به بخش «بعد خانوار» در این گزارش نشان می‌دهد در حال حاضر متوسط تعداد اعضای هر خانوار شهری در کشور، حدود 44/ 3 نفر است، حال آنکه به‌عنوان مثال در سال 1381 متوسط تعداد اعضای هر خانوار شهری در کشور، حدود 41/ 4 نفر بود. این موضوع نشان می‌دهد از ابتدای دهه 80 تاکنون، تغییرات قابل توجهی در ساختار جمعیتی خانوارها در کشور رخ داده و طی همین مدت نسبتا محدود، به‌طور متوسط یک نفر از هر خانوار شهری در کشور کاسته شده است.
گزارش بودجه خانوار بانک مرکزی نشان می‌دهد زندگی افراد تنها نیز در سال گذشته فراگیرتر از قبل شده است و مطابق این آمار، در سال 1393 حدود 4/ 6 درصد از خانوارهای کشور، «خانوارهای تک‌نفره» بوده‌اند. در سال 1381 تنها حدود 2/ 4 درصد از خانوارهای کشور، تک‌نفره بودند. البته به‌دلیل مسائلی که در ارائه اطلاعات به نهادهای رسمی وجود دارد، ممکن است بخشی از این افراد دارای زندگی خانوادگی در قالبی باشند که در ماه‌های گذشته مورد توجه برخی از مسوولان کشور قرار گرفته و در ادبیات رسانه‌ای به آن «ازدواج سفید» (زندگی یک زوج به صورت مشترک ولی بدون ثبت حقوقی و رسمی) گفته می‌شود. علاوه‌بر این، مطابق آمارها خانوارهای بدون فرزند (که بخش اصلی خانوارهای دونفره را تشکیل می‌دهند) نیز سهم بیشتری را از کل خانوارهای کشور به خود اختصاص داده‌اند و روند رشد آنها قابل توجه بوده است؛ به‌طوری‌که آمارهای رسمی نشان می‌دهد در سال 1380 حدود 3/ 10 درصد از خانوارهای ایرانی، «دونفره» یا با قدری تقریب، بدون فرزند بوده‌اند که نسبت آنها تقریبا معادل «یک خانوار از هر 10 خانوار» است. حال آنکه در سال گذشته، این نسبت به حدود 2/ 18 درصد افزایش یافته است که براساس آن می‌توان گفت تقریبا از هر 5 خانوار ایرانی، یکی از آنها بدون فرزند (خانوارهای دونفره) است.
بهبود مصرف گوشت، کاهش لبنیات
یکی از بخش‌های جالب گزارش بودجه خانوار بانک مرکزی، قسمتی است که تغییرات صورت گرفته در مصرف مواد غذایی خانوارهای شهری کشور را نشان می‌دهد. البته با توجه به کاهش بعد خانوار در سال‌های اخیر، بهتر است به جای میزان مصرف خانوارها، این ارقام را بر «بعد» خانوار تقسیم کرد و «مصرف سرانه» مواد غذایی را برای افراد محاسبه کرد؛ چراکه با توجه به روند گفته شده برای چگونگی افت سریع متغیر بعد خانوار، طبیعی است که حتی اگر میزان مصرف هر فرد کاهش نیابد، مصرف کل خانوارها نزول کند.
این آمارها نشان می‌دهد در سال گذشته هر عضو از خانوارهای شهری کشور، در کل سال به‌طور متوسط حدود 120 کیلوگرم برنج (ماهی 10 کیلوگرم)، 100 کیلوگرم نان (ماهی 3/ 8 کیلوگرم)، 12 کیلوگرم گوشت دام (ماهی یک کیلوگرم)، 7/ 26 کیلوگرم گوشت پرندگان و فرآورده‌های آن (ماهی 2/ 2 کیلوگرم)، 1/ 4 کیلوگرم گوشت ماهی و فرآورده‌های آن (ماهی 340 گرم)، 134 کیلوگرم شیر (ماهی 11 کیلوگرم)، 80 کیلوگرم ماست (ماهی 7/ 6 کیلوگرم) و 36 کیلوگرم تخم مرغ (ماهی 3 کیلوگرم) مصرف کرده‌اند.
این آمارها نشان می‌دهد روند نزولی مصرف برخی از اقلام غذایی مثل گوشت دام، در سال گذشته تقریبا متوقف شده است. براساس داده‌های موجود، در سال 1385 هر ایرانی به‌طور متوسط 8/ 15 کیلوگرم گوشت دام را در سال مصرف می‌کرد؛ اما این رقم در سال 1392 به کمترین سطح تاریخی خود (از سال 1371 که آمارهای بودجه خانوار موجود است) رسید و معادل 5/ 11 کیلوگرم شد (البته این رقم در سال 1371 بیشتر از این مقادیر و حدود 3/ 19 کیلوگرم بود. نکته قابل توجه این است که در سال‌های گذشته، گوشت پرندگان به نوعی جایگزین گوشت دام شده بود و با کاهش مصرف سرانه گوشت دام، گوشت پرندگان جایگزین این محصول غذایی می‌شد، به‌طوری‌که مصرف متوسط هر شهروند ایرانی از گوشت پرندگان از حدود 2/ 12 کیلوگرم در سال 1371، به حدود 9/ 26 کیلوگرم در سال 1380 افزایش یافت تا این جایگزینی به صورت مشهودی رخ دهد، اما در سال های 1391 و 1392 مصرف سرانه گوشت پرندگان نیز همپای گوشت دام وارد مسیر نزولی شد. آمارهای جدید نشان می‌دهد در سال 1393، مصرف گوشت پرندگان نیز مشابه گوشت دام، تا حدی افزایش داشته و از سطح 1/ 25 کیلوگرمی در سال 1392، به حدود 7/ 26 کیلوگرم افزایش یافته است. در نهایت، یکی از اجزای جالب دیگر این گزارش، میزان مصرف سیگار توسط خانوارهای شهری را نشان می‌دهد که با استفاده از آمارهای آن می‌توان نتیجه گرفت که در سال گذشته، هر عضو از خانوارهای شهری به‌طور متوسط حدود 267 نخ سیگار (ایرانی و خارجی) مصرف کرده است که بیانگر این است که مصرف هفتگی هر شهروند ایرانی در سال گذشته به‌طور متوسط حدود 1/ 5 نخ بوده است. این در حالی است که آمار سیگارهای قاچاق در این داده‌ها وجود ندارد و در صورت در نظر گرفتن سیگارهای قاچاق، احتمالا این رقم از سطح فعلی تا حد قابل‌توجهی بالاتر می‌رفت، ولی همین ارقام فعلی نیز میزان مصرف زیادی را نشان می‌دهد و جالب است توجه شود که ارقام اخیر، کمترین میزان مصرف سرانه سیگار از سال 1371 به بعد را نشان می‌دهد. طی 24 سال گذشته، بیشترین ارقام ثبت شده برای مصرف سرانه سیگار در کشور به سال‌های 1371 و 1384 مربوط می‌شد که به حدود 342 نخ در سال می‌رسید. به بیان ساده‌تر، در آن سال‌ها هر شهروند ایرانی به‌طور متوسط حدود 6/ 6 نخ سیگار در هفته می‌کشید.
