صادرات بنزین ایران که پس از اجرای طرح سهمیه‌بندی در آبان ۹۸ با تکیه بر صرفه‌جویی حاصل از اجرای این طرح و رشد تولید بنزین در کشور روند رو به رشد به خود گرفته بود؛ با شیوع ویروس کرونا در کشور با رشد بیشتری همراه شده است. پیش‌بینی می‌شود کاهش تقاضای داخلی بنزین زیر سایه تداوم کرونا و محدودیت‌های اجتماعی ناشی از آن تا پایان سال ادامه داشته باشد.
بنابراین رشد صادرات بنزین از سوی بخش خصوصی و دولتی ایران به سه علت ادامه خواهد داشت. مازاد عرضه چشمگیر به علت افزایش تولید و کاهش مصرف داخلی بنزین، جلوگیری از پر شدن ظرفیت انبارهای ذخیره‌سازی این کالا و پیشگیری از افت تولید پالایشگاه‌ها در دورانی که تقاضای داخلی کاهش پیدا کرده؛ از جمله عواملی هستند که انگیزه ایران برای صادرات را افزایش می‌دهند هرچند قیمت جهانی بنزین زیر سایه شیوع کرونا نزولی باشد.
بر اساس آمارهای منتشر شده از سوی موسسه مشاوره نفت و گاز FGE، از ماه مارس تا جولای (فروردین تا مرداد)، روند صادرات بنزین ایران افزایشی بوده و به‌طور میانگین به حدود ۱۷۳ هزار بشکه در روز رسیده است. سیر صعودی صادرات بنزین ایران همزمان با شیوع کرونا در حالی آغاز شد که قیمت جهانی این کالا به علت افت شدید تقاضا کاهش یافته بود.
گزارش‌های منتشر شده در رابطه با میزان مصرف روزانه بنزین در ایران نشان می‌دهد با اجرای طرح سهمیه‌بندی بنزین در آبان ماه سال گذشته، روزانه حدود ۲۰ میلیون لیتر از مصرف بنزین کشور کم شد و مصرف کل بنزین را از حدود ۹۸ میلیون لیتر در روز به حدود ۷۹ میلیون لیتر در نیمه آذر ۹۸ رساند. در آن زمان در حالی از به دست آمدن فرصتی برای صادرات بنزین و افزایش درآمدهای ارزی از این محل صحبت می‌شد که با شیوع ویروس کرونا این فرصت بیشتر شد اما در مقابل قیمت‌ها جذابیت سابق را نداشتند. با این حال با توجه به تداوم کاهش مصرف، محدودیت انبارهای ذخیره بنزین کشور و هزینه‌های ناشی از کاهش سطح فرآورش پالایشگاه‌ها (که به کاهش تولید نفت منجر می‌شود)، صادرات راهکار نهایی برای رهایی از مازاد عرضه چشمگیر بنزین در ایران شد.
با شیوع ویروس کرونا و الزاماتی که افراد را به ماندن در خانه و کاهش رفت و آمد تشویق می‌کرد، میانگین مصرف روزانه بنزین کشور در اسفند ماه سال گذشته به حدود ۶۸ میلیون لیتر در روز رسید. روند کاهشی مصرف بنزین با ماندگار شدن ویروس کرونا ادامه یافت تا فروردین ماه سال جاری میانگین مصرف روزانه بنزین کشور به ۴۴ میلیون لیتر برسد. این یعنی کاهش روزانه حدودا ۵۰ میلیون لیتری بنزین در کشور.
اخیرا ناصر رئیسی‌فرد، رئیس انجمن شرکت‌های زنجیره‌ای توزیع فرآورده‌های نفتی به تازه‌ترین آمار مصرف بنزین با اوج گرفتن دوباره شیوع کرونا اشاره کرده و گفته است: با شیوع دوباره کرونا مصرف بنزین کاهش ۱۵ درصدی داشته و در حال حاضر بین ۶۵ تا ۷۰ میلیون لیتر در روز است.
این میزان مصرف در حالی است که با راه‌اندازی و بهره‌برداری از پالایشگاه ستاره خلیج فارس و واحدهای ارتقای کیفیت فرآورده‌های نفتی، ظرفیت تولید بنزین کشور از ۵۶ میلیون لیتر حدود دو سال قبل، در حال حاضر به ۱۱۵ میلیون لیتر در روز رسیده است. بنابراین با توجه به میانگین فعلی مصرف بنزین در کشور، چیزی حدود ۴۵ میلیون لیتر در روز بیش از تقاضای داخلی مصرف بنزین تولید می‌شود. این مازاد عرضه اصولا یا باید ذخیره شود یا به صادرات اختصاص پیدا کند. با توجه به شرایط فعلی، به نظر می‌رسد راهکار دوم بیشتر از هر زمانی مورد استفاده قرار گرفته است.
ظرفیت ذخیره‌سازی بنزین ایران چقدر است؟
بررسی‌های شرکت FGE (فکت گلوبال انرژی) نشان می‌دهد ظرفیت فعلی ذخیره‌سازی بنزین در ایران حدود ۳۷ میلیون بشکه است. این ظرفیتی است که در پالایشگاه‌ها، مراکز توزیع و پخش و پایانه‌های صادراتی قرار دارد.
از این میزان ظرفیت، معمولا ۱۰ تا ۱۵ میلیون بشکه در اختیار ذخیره جاری بنزین است. بنابراین می‌توان گفت ظرفیت واقعی ذخیره‌سازی مازاد مصرف، ۲۲ میلیون بشکه است. اما با فرض ۳۷ میلیون بشکه به‌عنوان ظرفیت ذخیره‌سازی بنزین کشور و همچنین این فرض که مازاد مصرف فعلی (۴۵ میلیون لیتر در روز معادل ۲۷۰ هزار بشکه) ادامه داشته باشد، کل ذخایر بنزین کشور طی ۱۳۰ روز پر خواهد شد. در چنین شرایطی، صادرات راهکاری است که می‌توان برای مدیریت ذخایر سوخت کشور به آن تکیه کرد.
آمارهای منتشر شده از سوی موسسه مشاوره نفت و گاز FGE نشان می‌دهد صادرات روزانه بنزین ایران در ماه مارس (اسفند-فروردین) به‌طور میانگین ۱۷۵ هزار بشکه بوده است. این میزان در آوریل (فروردین-اردیبهشت) ۱۳۴ هزار بشکه بوده است. با افت بیشتر مصرف روزانه در نخستین ماه سال جاری، میانگین صادرات روزانه بنزین در ماه‌های بعدی صعودی بوده است. به این ترتیب میانگین صادرات روزانه بنزین در ماه مه (اردیبهشت-خرداد) به ۱۸۰ هزار بشکه رسیده و در ماه میلادی بعدی (ژوئن) رکورد ۲۰۵ هزار بشکه‌ای در روز را به خود دیده است. بیشترین میزان صادرات بنزین ایران در سال گذشته میلادی، حدود ۸۵ هزار بشکه در روز در دسامبر (آذر-دی ۹۸) بوده است. به نظر می‌رسد اوج گرفتن صادرات در این ماه در نتیجه کاهش ۲۰ میلیون لیتری بنزین در روز در نتیجه اجرای طرح سهمیه‌بندی بنزین در آبان ۹۸ بوده است.
داده‌های FGE نشان می‌دهد ایران برای مقابله با رشد چشمگیر مازاد مصرف داخلی، راهکار صادرات را برگزیده است. چنانچه این راهکار اتخاذ نمی‌شد، شاهد پر شدن ظرفیت‌های ذخیره‌سازی در گام نخست و کاهش اجباری سطح فرآورش پالایشگاه‌ها به‌عنوان راهکاری بودیم که اجرای آن با هزینه‌هایی مانند کاهش بیشتر تولیدات روزانه نفت همراه است. کاهش تولید نفت در شرایطی که تحریم‌های آمریکا پیش از این اثر منفی بر آن گذاشته بود، می‌توانست چاه‌های تولیدی را با چالش‌های فنی همراه سازد. میانگین صادرات بنزین ایران در طول ماه‌های مارس تا جولای (اسفند تا مرداد)، روزانه ۱۷۳ هزار بشکه بوده است که به‌طور مشخص از میانگین صادرات روزانه ۳۰ هزار بشکه‌ای از ژانویه تا فوریه (دی و بهن) سال جاری میلادی بیشتر است.
مقصد تازه در آمریکای لاتین
بنزین ایران از دو طریق زمینی و دریایی صادر می‌شود و ارقامی که در بالا به آنها اشاره شد، برآیندی از این دو راه صادراتی است که توسط بخش خصوصی و دولتی انجام می‌شود. کشورهای عراق، افغانستان، ارمنستان و پاکستان از خریداران بنزین ایران از طریق مرزهای زمینی هستند و امارات مقصد بنزین‌هایی است که از طریق دریا از ایران صادر می‌شود. بنزین صادراتی ایران به امارات در بنادر این منطقه شیخ‌نشین برای ارسال به نقاط مختلف آماده‌سازی می‌شود.
اما در شرایطی که شیوع ویروس کرونا مصرف بنزین را به شکلی چشمگیر در تمام دنیا کاهش داد و متقاضی خرید این کالای استراتژیک از همیشه کمتر بود، یک مقصد تازه در آمریکای لاتین تبدیل به بازار هدف مازاد عرضه بنزین ایران شد. ونزوئلا کشوری است که به نظر می‌رسد مقصد بخش زیادی از رشد صادرات بنزین ایران در ماه‌های ابتدای امسال بوده است. این کشور به دلایل مختلف از جمله مشکلات سیاسی و اقتصادی، کاهش شدید تولید نفت و همچنین تحریم‌های آمریکا با صف‌های طولانی در مقابل جایگاه‌های سوخت مواجه بود. به این ترتیب کشوری که سوخت در آن کالایی کمیاب است؛ نه تنها تحت تاثیر افت تقاضای سوخت بر اثر شیوع ویروس کرونا قرار نگرفت بلکه متقاضی خرید بنزین نیز بود.
گزارش‌های منتشر شده در نخستین ماه‌های سال جاری از حرکت پنج نفتکش حامل یک و نیم میلیون بشکه بنزین ایران به سمت بنادر ونزوئلا حکایت دارند. همچنین در ماه‌های ژوئن و جولای چهار نفتکش دیگر که حامل بنزین فروخته شده ایران به ونزوئلا بود، به سمت این کشور به راه افتاد که در میانه راه توسط نیروهای آمریکایی توقیف شدند. ونزوئلا که با کمبود جدی بنزین مواجه بود در شرایطی به‌عنوان مقصد جدید صادراتی بنزین ایران انتخاب شد که محدودیت‌های اجتماعی مازاد مصرف بنزین بالایی در ایران ایجاد کرده بود.
چشم‌انداز صادرات بنزین ایران
طبق ا نتظارات موسسه FGE، احتمالا اوج صادرات زمینی بنزین ایران در ژوئن و با رسیدن به عدد ۱۷۲ هزار بشکه در روز رقم خورده است. در این ماه برآیند صادرات زمینی و دریایی میانگین ۲۰۵ هزار بشکه در روز را نشان می‌دهد. این رکورد در حالی رقم خورده است که در دو ماه ابتدایی سال جاری میلادی، میزان صادرات روزانه بنزین ایران به‌طور میانگین ۲۵ هزار بشکه در روز بوده است. ایران بعد از بهره‌برداری کامل از پالایشگاه ستاره خلیج فارس که منجر به افزایش تولید روزانه بنزین شد و پس از آن اجرای طرح سهمیه‌بندی بنزین، در اسفند سال ۹۸ به صادرکننده خالص بنزین تبدیل شد. پالایشگاه میعانات گازی ستاره خلیج فارس سه فاز ۱۲۰ هزار بشکه‌ای دارد و قرار است فاز چهارم آن‌که برمبنای افزایش ظرفیت سه فاز فعلی تعریف شده، در آینده‌ای نه چندان دور مورد بهره‌برداری قرار گیرد. طبق پیش‌بینی FGE، تقاضای داخلی بنزین در ایران در نیمه دوم سال بیشتر خواهد بود اما به نظر می‌رسد میانگین تقاضا در کل سال ۲۰۲۰ (تا دی ماه ۹۸)، روی ۴۷۲ هزار بشکه در روز، ۲۲۰ هزار بشکه کمتر از مجموع تولید باقی بماند. میزان تولید روزانه بنزین در ایران ۶۹۲ هزار بشکه در روز است.
دنیای اقتصاد