بازگشت کوپن؛ اتفاقی همزمان ناراحت‌کننده و امیدبخش است. ناراحت‌کننده به این دلیل که برجسته شدن حمایت‌های کالایی، نشان از کاهش قدرت خرید مردم است و امیدبخش به این دلیل که دهک‌های پایین جامعه می‌توانند بخشی از نیازهای خود را به این صورت تامین کنند.
«همه می‌دانند که سلامت مردم در خطر است. بر اساس آمار ارائه شده از سوی مرکز پژوهش‌ها، استفاده مردم از کالاهای اساسی مانند گوشت و بسیاری از اقلامی که باید سلامت مردم را تامین کند، بسیار کمتر شده است و این سلامت مردم را به خطر می‌اندازد.» این بخشی از نطقی است که جبار کوچکی نژاد، روز ۲۹ تیر جاری، به عنوان نماینده موافق طرح اعطای کالابرگ در صحن علنی مجلس ایراد کرد؛ طرحی که از آن به عنوان «بازگشت کوپن بعد ۱۰ سال» تعبیر شد و واکنش‌های مثبت و منفی زیادی را به دنبال داشت.
قضیه کوپن از چه قرار است؟
کاربران شبکه‌های اجتماعی در روزهای اخیر و به دنبال تصویب طرح اعطای کالابرگ، تصاویری از آخرین کوپن‌های کاغذی را به نمایش گذاشتند که تا یک دهه پیش برای توزیع اقلام اساسی مورد استفاده قرار می‌گرفت. تقریبا همه می‌دانند که قرار نیست بار دیگر خانواده‌های ایرانی دسته‌ای از برگه‌های کوچکی را در اختیار داشته باشند که با استفاده از آن می‌توانند کالاهای اساسی را دریافت کنند.
کوپن در ایران ۱۰ سال پیش و با اجرای طرح هدفمندی یارانه‌ها حذف شد. در واقع قرار بود یارانه‌های حمایتی به گونه‌ای دیگر اعطا شود، اما عملا این اتفاق نیفتاد. افزایش حدود پنج هزار تومانی یارانه نقدی طی یک دهه و عدم موفقیت در کنترل تورم، باعث تشدید نگرانی‌ها در زمینه تامین کالاهای اساسی شده است؛ همان نگرانی که خود را در نطق نماینده موافق اعطای کالابرگ نشان می‌دهد.
البته پیش از این هم بارها کارشناسان، مسئولان و نمایندگان مجلس بر بازگشت کوپن تاکید کرده بودند؛ زمزمه‌هایی که از اواخر سال گذشته با بدتر شدن اوضاع اقتصادی افزایش یافت.
آذر سال گذشته زمانی که بحث اعطای یارانه بنزین داغ شد، مهرداد بائوج لاهوتی (عضو وقت کمیسیون برنامه و بودجه مجلس) عنوان کرد: از آنجا که توزیع یارانه بنزینی موجب تزریق ۳۶ هزار میلیارد تومان نقدینگی به جامعه شده، بهتر است دولت در سال آینده کالابرگ الکترونیکی را فعال کند و مجلس نیز در تلاش است این مهم را در لایحه بودجه بگنجاند.
بر اساس تازه‌ترین برآوردها هزینه یک خانوار در ماه بیش از هفت میلیون تومان است. چند درصد از کارگران چنین حقوقی دارند؟ حقوق حداقلی را در نظر بگیرید؛ نصف هزینه‌ها را هم پوشش نمی‌دهد. به همین دلیل لازم است حمایت صورت گیرد و کارگران هم مستحق دریافت این حمایت هستند
حالا هم یارانه بنزین پرداخت می‌شود و هم ۱۸۹ نماینده مجلس رای به بازگشت کوپن داده‌اند. دو نکته مهم در این زمینه این است که اولا کالابرگ اعطایی الکترونیکی است و ثانیا قرار نیست همه کوپن بگیرند. مجلسی‌ها می‌گویند کوپن برای دهک‌های پایین و اقشار کم‌درآمد است؛ تبصره‌ای که خود هزار و یک سوال و اما و اگر به وجود می‌آورد.
کارگران کوپن می‌گیرند؟
طراحان طرح اعطای کالابرگ برای تامین کالاهای اساسی دقیقا نگفته‌اند چه تعدادی و به چه میزان کالابرگ می‌گیرند.
از یک فعال کارگری پرسیدیم آیا کارگران نیازمند کوپن هستند؟ علی اصلانی (عضو شوراهای اسلامی کار) جواب داد: بله. صددرصد کارگران نیازمند حمایت‌های دولتی برای تامین کالاهای اساسی هستند.
او توضیح داد: زمانی می‌گفتند فلان کارگر به نسبت بهمان کارگر وضعیت مناسبی دارد یا وضعیت کارمندان بهتر از کارگران است و... . منکر این نیستیم، اما یک واقعیت تلخ دیگر هم هست: اغلب دریافتی‌ها زیر خط فقر است و خانواده‌ها نمی‌توانند نیازهای خود را با حقوقی که می‌گیرند، تامین کنند.
این فعال کارگری ادامه داد: بر اساس تازه‌ترین برآوردها هزینه یک خانوار در ماه بیش از هفت میلیون تومان است. چند درصد از کارگران چنین حقوقی دارند؟ حقوق حداقلی را در نظر بگیرید؛ نصف هزینه‌ها را هم پوشش نمی‌دهد. به همین دلیل لازم است حمایت صورت گیرد و کارگران هم مستحق دریافت این حمایت هستند.
آنچه اصلانی به آن اشاره می‌کند، دغدغه موافقان طرح اعطای کالابرگ هم هست.
احمد توکلی (نماینده پیشین مجلس) که خود یکی از موافقان این طرح است در این باره می‌گوید: اگر جامعه هدف این طرح به درستی شناسایی نشود، شکست این طرح حتمی است. هر طرحی بخواهد اجرا شود که در آن جامعه هدف آن با تردید بیان شود، نمی‌تواند به موفقیت برسد.
چه کسی دست‌اندرکار شناسایی مستحقان کوپن شود؟
این سوال، سوالی اساسی که به ویژه در سال‌های اخیر و با برجسته شدن ضرورت هدفمندی یارانه‌ها بیش از پیش مطرح شده است. به دنبال پرداخت یارانه نقدی به همه شهروندان، این انتقاد مطرح شد که توزیع مقداری پول بین همه با هدف طرح، یعنی کاهش فاصله طبقاتی در تضاد است. در دولت‌های یازدهم و دوازدهم بود که بحث شناسایی اقشار کم درآمد برای دریافت یارانه یا یارانه بیشتر مطرح شد. شناسایی جامعه هدف در چنین طرح‌هایی همواره چالش برانگیز بوده است، چراکه در بسیاری اوقات منابع به انحراف کشیده شده است.
همه می‌دانند که سلامت مردم در خطر است. بر اساس آمار ارائه شده از سوی مرکز پژوهش‌ها، استفاده مردم از کالاهای اساسی مانند گوشت و بسیاری از اقلامی که باید سلامت مردم را تامین کند، بسیار کمتر شده است و این سلامت مردم را به خطر می‌اندازد
اصلانی با تاکید بر اینکه تمامی کارگران نیازمند حمایت هستند، گفت: حمایت برای تامین کالاها در حقوق کارگران دیده شده است و ما آن را با عنوان بن خواروبار می‌شناسیم. از اینکه بگذریم که رقم این بن ناچیز است و عملا تامین کننده خواروبار خانواده‌ها نیست، اینکه این بن نقدی پرداخت می‌شود دلایلی دارد.
او ادامه داد: قبلا کارفرمایان تامین‌کننده خواروبار یا بخشی از خواروبار بودند. در این زمینه آنقدر کاستی وجود داشت که در یک نظرسنجی ۹۳ درصد کارگران گفتند موافق پرداخت نقدی بن هستند. حالا این بن به یک مولفه مزدی تبدیل شده است.
این فعال کارگری با بیان اینکه اگر قرار است حمایتی در قالب کوپن، کالابرگ یا هر چیز دیگر صورت گیرد، باید نظر نمایندگان کارگران را بپرسند، گفت: شیوه توزیع جوری نباشد که مثل بسیاری از دفعات قبلی دلال بازی رشد کند و طرح منحرف شود.
او همچنین بیان کرد: تاکید می‌کنیم که کارگران نیازمند حمایت هستند، اما نکته‌ای را فراموش نکنید: بهبود زندگی کارگران بسته به صورت دادن اصلاحات اساسی است. تورم را ببینید؛ قیمت‌ها لجام‌گسیخته بالا می‌رود و قیمت یک کالا در این سر شهر با آن سر شهر فرق دارد. احساس می‌شود کسی نظارت نمی‌کند. چنین وضعیتی باعث می‌شود تورم افزایش ناچیز دستمزدها را ببلعد و روز به روز قدرت خرید مردم پایین بیاید.
فارغ از رویکرد احساسی به مقوله بازگشت کوپن، باید عنوان کرد مردم اکنون بیش از هر زمان دیگری به حمایت نیاز دارند. اینکه به چند دهه قبل و صف های توزیع کالاهای اساسی برگردیم اصلا خوشایند نیست، اما در شرایطی که نه تنها افراد فاقد درآمد و شاغلان پاره وقت وضعیت نامناسبی دارند که شاغلان تمام وقت و حتی افرادی با دو شغل هم دچار مشکلات معیشتی هستند، باید حمایت‌های دولتی صورت گیرد. کسانی که باید چنین حمایت‌هایی را دریافت کنند و همچنین شیوه توزیع کالاها از اهمیت زیادی برخوردار است. از طرفی هم در توزیع کالاها باید کرامت شهروندان حفظ شود و آنچه دریافت می‌کنند، ارزش داشته باشد.
ایلنا