آنچه کرونا بر سر کارگرانِ بی‌ثبات کار آورد؛

شب عید حداقل ۵۰ درصد کارگران فصلی و خدماتی استان‌های پرخطر، با بیکاری و اخراج مواجه شدند؛ دولت، هم باید امکانات بهداشت فردی از قبیل مواد ضدعفونی‌کننده و ماسک و دستکش به رایگان در اختیار خانواده‌های این کارگران قرار دهد و هم باید بسته حمایتِ معیشتی به آنها بدهد؛ در غیر این صورت، علاوه بر «بحران کرونا» با «بحران شدید معاش فرودستان» نیز مواجه خواهیم شد.

زمستان سال گذشته برای کارگران سخت بود و با آمدن «کروناویروس» سخت‌تر هم شد. در شرایطی که بیش از ۹۵ درصد کارگران شاغل کشور، فاقد امنیت شغلی هستند و هر روز در ترس از اخراج به سر می‌برند، حجمِ این «بی‌ثبات کاری» با شیوع کرونا و رکود و تعطیلی گسترده پیامدِ آن، به شدت افزایش یافت.

شب عید دشوارِ کارگران فصلی، خدماتی و ساختمانی

در روزهای اخیر، کارگران بسیاری به خاطر نگرانی از شیوع کرونا، مجبور به ترک کار شدند یا آنها را به ترک ناخواسته کار، اجبار کردند و وقتی در نظر بگیریم که شب عید نگرانی بابت سرنوشت کارگرانِ بیکارشده و خانواده‌های آنها، برجسته‌تر هم شد؛ خانواده‌های بسیاری در شب عید، بدون درآمد ماندند و نیازهای اولیه معیشتی آنها تامین نشد؛ حالا اگر ترس از ابتلا به کرونا را به این دغدغه‌های معیشتی بیفزاییم، درمی‌یابیم که شب عیدِ بسیار دشواری بر کارگران فصلی، خدماتی و ساختمانی گذشت.

کارگرانِ دچار بحران را می‌توان به چند دسته کلی تقسیم کرد؛ اول از همه کارگران فصلی قرار می‌گیرند که به خاطر تعطیلی و رکود کرونا، دچار مشکلات بسیار شده‌اند، برای نمونه، کارگرانی که به صورت عرفی هر ساله در اسفند ماه برای نظافت خانه‌ها، منازل و مجتمع‌ها، دست به کار می‌شوند و اوج درآمدزایی آنها دقیقاً در همین فصل است؛ فصلی که به خاطر کرونا، دچار رکود شد و تقاضا برای کارهای خدماتی بسیار کاهش یافت؛ نکته اینجاست که بخش اعظمی از این کارگران، از بیمه تامین اجتماعی نیز بی‌بهره هستند و وقتی بیکاریِ ناگزیر از راه می‌رسد، نه از بیمه بیکاری برخوردارند و نه از حداقل دستمزدی که بتوانند حداقل تا فروکش کردن بحران با آن سر کنند.

در مرحله بعد، کارگران خدماتی رستوران‌ها، کافی‌شاپ‌ها، مراکز تفریحی، هتل‌ها و مراکز اقامتی قرار می‌گیرند که با کاهش تعداد مشتریان یا حتی تعطیلی موقتِ مجتمع‌ها، شب عید کارشان را از دست دادند؛ حجم عظیمی از این کارگران نیز بی‌ثبات کار هستند و قراردادهای یک ماهه یا نهایتاً سه ماهه دارند؛ لاجرم در موقع بحران و تعطیلی و مرخصیِ بدون حقوق، ترس فردا را هم دارند؛ فردایی که بحران فروکش می‌کند اما ممکن است دیگر خبری از «کار» نباشد.

 و در نهایت، کارگران ساختمانی را داریم که بیش از ۵۰ درصد آنها «فصلی کار» هستند و با رکود ناخواسته بخش ساختمان در زمستان سال گذشته، به مدت نامعلومی بیکار شدند؛ بخش قابل توجهی از این کارگران نیز بیمه ندارند و تازه اگر توانسته باشند از هفت خوان بیمه کارگران ساختمانی با موفقیت عبور کنند و بیمه شوند، بازهم یک مشکل پابرجاست: در زمانه بیکاری، بیمه بیکاری به آنها تعلق نمی‌گیرد!

    آمار دقیقی از اینکه چه تعداد کارگران به خاطر بلای ناگزیرِ «کرونا» بیکار شده‌اند، در دست نیست؛ اما می‌توان به عنوان پایلوت، یک استان پرخطر مثلاً قم را در نظر گرفت و براساس داده‌ها و شواهدی که در این استان وجود دارد، به تخمینی در مورد حجم بیکاریِ بی‌ثبات کاران در سراسر کشور رسید.

در قم چند درصد کارگران فصلی و ساختمانی بیکار شده‌اند؟

اکبر شوکت (رئیس کانون انجمن‌های صنفی کارگران ساختمانی استان قم و عضو هیات مدیره کانون عالی انجمن‌های صنفی کارگری سراسر کشور) در رابطه با آمار بیکاری در قم می‌گوید: متاسفانه در روزهای اخیر، کارگران بسیاری به دفاتر انجمن‌های صنفی در استان قم مراجعه و از بیکاری ناخواسته انتقاد می‌کنند؛ براساس این مشاهدات می‌توان گفت، بیش از ۵۰ تا ۶۰ درصد کارگران ساختمانی استان قم به دلیل شیوع کروناویروس، بیکار شده‌اند و این بیکاری، ناخواسته بوده است؛ کارفرما به این کارگران گفته است کار تعطیل است و فعلا بفرمایید! لاجرم برای این کارگران در شب عید، دستمزد و حقوقی در کار نیست!

وی تاکید می‌کند: این کارگران که جملگی آنها از اقشار پایین دست جامعه هستند، واقعاً با مشکل مواجه‌اند و شب عید بسیار نابسامانی داشتند.

شوکت به مشکلات باقی کارگران فصلی و خدماتی در استان قم اشاره می‌کند و می‌گوید: علاوه بر کارگران ساختمانی که در دوران بیکاری از حقوق و دستمزد بی‌بهره‌اند و شرایط دشواری دارند، بعد از شیوع کرونا، با موج اخراجِ «کارگران خدماتی» مواجه شده‌ایم. بسیاری از کافی‌شاپ‌ها، رستوران‌ها و مراکز تفریحی در استان قم و استان‌های پرخطر مشابه، یا کاملاً تعطیل کرده‌اند و یا ساعات کاری را به حداقل رسانده‌اند و در نتیجه، کارگران شاغل در این مراکز نیز ناخواسته بیکار شده‌اند و از آنجا که این کارگران، قرارداد محکم و ثبات کاری ندارند، این بیکاری به معنای «اخراج» است. شاید بتوان گفت حدود ۵۰ درصد کارگران خدماتی شاغل در اینگونه مراکز، شب عید ناخواسته اخراج شده‌اند. در واقع صاحبکار به اینها گفته دو ماه یا سه ماه، تعطلیم، شما بروید و هر زمان اوضاع مثل سابق شد، برگردید!

اما چاره چیست؟

در این شرایط، متولی اصلی کیست و چه کسی باید نگران معیشت اینهمه کارگر بیکار شده باشد؛ در همه سندهای توسعه و اسناد بالادستی، این وظیفه دولت است که در زمانه بحران از همه شهروندان، به خصوص فرودستان و کارگران حمایت کند. اکبر شوکت نیز می‌گوید: حداقل کار این است که دولت به کارگران ساختمانی و خدماتی بیکار شده و همچنین به حداقل‌بگیران، بسته حمایت معیشتی بدهد؛ این بسته می‌تواند نقدی یا غیرنقدی باشد اما باید حتما پرداخت شود تا خانواده‌های این کارگران، در شب عید دیگر نگران حداقل‌های زندگی نباشند و بتوانند نیازهای اولیه تغذیه‌ای خود را تامین کنند.

اما چگونه می‌توان به داده‌هایی در مورد این کارگران و آمار آنها دست یافت؛ شوکت می‌گوید: انجمن‌های صنفی در این زمینه آماده همکاری با دولت هستند، ضمن اینکه اطلاعات همه کارگران ساختمانی (چه آنها که بیمه شده‌اند و چه آنهایی که متقاضی دریافت بیمه هستند) در سامانه خدمات رفاهی ایرانیان موجود است و دولتی‌ها می‌توانند به این سامانه مراجعه و اطلاعات کارگران را دریافت و نسبت به پرداخت بسته حمایتی اقدام کنند؛ علاوه بر همه اینها، تامین اجتماعی اطلاعات همه حداقل‌بگیران را دارد و شناسایی این خانوارها، اصلاً کار سختی نیست.

وی تاکید می‌کند: شب عید حداقل ۵۰ درصد کارگران فصلی و خدماتی استان‌های پرخطر، با بیکاری و اخراج مواجه شدند؛ دولت، هم باید امکانات بهداشت فردی از قبیل مواد ضدعفونی‌کننده و ماسک و دستکش به رایگان در اختیار خانواده‌های این کارگران قرار دهد و هم باید بسته حمایتِ معیشتی به آنها بدهد؛ در غیر این صورت، علاوه بر «بحران کرونا» با «بحران شدید معاش فرودستان» نیز مواجه خواهیم شد.

عباس شیری (بازرس کانون عالی کارگران ساختمانی سراسر کشور) نیز در ارتباط با لزوم حمایت از اقشار فرودست به خصوص کارگران ساختمانی و فصلی می‌گوید:  علیرغم توزیع اقلام بهداشتی در شهر قم از سوی مسئولان به نظر می‌رسد این اقلام بهداشتی کمتر در مناطق کارگرنشین قم همانند «نیروگاه»، «زاویه»، «شیخ‌آباد»، «نوبهار» و «شهر قائم» توزیع شده است لذا باتوجه به اینکه مردم ساکن این مناطق از قدرت معیشت و درآمد حداقلی برخوردارند بنابراین از مسئولان انتظار داریم در آستانه سال نو در بحث کمک معیشتی و جلوگیری از شیوع ویروس کرونا در این مناطق، هم سبد اقلام مصرفی همانند برنج وروغن و... و هم غیرمصرفی همانند پکیج‌های بهداشتی و مواد ضدعفونی‌کننده اختصاص دهند.

این فعال کارگری می‌افزاید: یکی دیگر از راهکارهای پیشنهادی برای حمایتی از کارگران ساختمانی ارائه تسهیلات ارزان قیمت و بلاعوض است. بسیاری از کارگران ساختمانی به دلیل نداشتن درآمد کافی حتی در پرداخت اقساط بانکی دچار مشکل شده‌اند بنابراین درخواست بعدی ما اختصاص تسهیلات ارزان قیمت قرض‌الحسنه و در عین حال گرفتن مهلت از بانک‌ها برای دریافت بدهی‌های بانکی خود از کارگران  است که برای مدت محدودی معلق شود.

تخمینی از سراسر کشور

اگر استان قم را به عنوان یک پایلوت در نظر بگیریم، می‌توانیم استنتاج کنیم که حداقل در چند استان پرخطر دیگر مانند تهران، البرز و گیلان، که بیشترین آمار ابتلا به کروناویروس را دارند، حداقل ۵۰ درصد کارگران ساختمانی، فصلی و خدماتی در شب عید امسال بیکار شده‌اند.

باید گفت در مورد گروه‌هایی از این کارگران مانند کارگران خدماتی منازل یا کارگران شاغل در فست‌فودها یا کافی‌شاپ‌ها، آمار ۵۰ درصد بیکاری، زیادی خوشبینانه است و بدون تردید آمار بیکاری‌های واقعی بسیار بیشتر از این عدد است.

در این شرایط، همانطور که فعالان کارگری تاکید دارند، شناسایی خانوارهای بیکار شده (که البته کار چندان سختی نیست)، پرداخت بسته‌های حمایت غذایی و همچنین حمایت نقدی از این خانوارها و در ادامه پرداخت تسهیلات قرض‌الحسنه و بلاعوض، کمترین کاری است که دولت می‌تواند انجام دهد؛ در عین حال، نباید از توزیع رایگان بسته‌های بهداشتی در میان خانواده‌های فرودست غافل شد؛ بسته‌هایی که به نظر می‌رسد اگر رایگان در دسترس مردم قرار نگیرد، در این بازار وانفسایی که به وجود آمده، فرودستان نه دسترسی به آنها خواهند داشت و نه پولی که بتوانند از پس هزینه‌های هنگفت حتی یک مایع ضدعفونی کننده دستِ صد میلی لیتری بر بیایند!

ایلنا