ایران‌خودرو و سایپا در اقدامی عجیب سهام کارخانه‌ای را که در ۲ ماه اخیر ۴ میلیون فروش داشته ۵۰۰ درصد افزایش دادند.
درحالی که این روزها خودروسازان بازهم چراغ خاموش در حال افزایش قیمت خودروهای خود هستند، جالب است بدانیم در شرکت‌های زیرمجموعه آنها نیز که عملا به حیاط خلوت مدیران آنها تبدیل شده، خبرهایی هست. ازجمله فعالیت‌های قابل تامل این شرکت‌ها، اولی مربوط به فعالیت «تعاونی اعتباری کارکنان ایران‌خودرو» با ده‌ها هزار سهامدار کارمند ایران‌خودرو می‌شود که حالا چندین سال است بدون مجوز بانک مرکزی فعالیت می‌کند. دومین نکته جالب توجه، فعالیت دو شرکت زیرمجموعه خودروسازان در بازار سرمایه کشور است، به‌طوری که بررسی‌ها نشان می‌دهد یک شرکت از زیرمجموعه ایران‌خودرو به نام شرکت سلیم و شرکتی دیگر از زیرمجموعه‌های سایپا به نام شرکت رایان سایپا در حالی طی چندین ماه اقدام به خرید بیش از 117 میلیون سهام یک شرکت تولید «قند» کرده‌اند که بررسی فعالیت این شرکت تولید قند نشان می‌دهد شرکت مذکور طی دو ماه فقط چهار میلیون تومان درآمد داشته اما سهام آن با ورود شرکت‌های خودروساز رشد 500درصدی در نیمه اول سال جاری داشته است. رشد 500 درصدی ارزش سهام شرکت تولید قند که در حال حاضر نیز تولیدی ندارد، درحالی است که رشد شاخص کل بورس طی نیمه اول سال حدود 60 درصد بوده است.
خرید سهام شرکت قند از دو منظر دارای اهمیت است. اول اینکه بسیاری از فعالان بازار سرمایه با اطلاع از خرید سهام شرکت قند توسط شرکت‌های زیرمجموعه خودروسازان، به این تصور که سهام شرکت قند سودده خواهد بود، اقدام به خرید تعداد قابل توجهی سهام شرکت قند کرده‌اند که اگر بنا به هر شرایطی شرکت‌های مذکور سهام خود را بفروشند، حباب سهام مذکور خواهد ترکید و ترکش‌های آن، صدها سهامدار خرد را به خاک سیاه خواهد نشاند. اما مورد دوم این است که ارزش سهام خریداری شده شرکت قند توسط زیرمجموعه‌های خودروساز نزدیک به 340 میلیارد تومان است، سرمایه‌ای که می‌توانست کمک کار آنان در حوزه‌های خودروسازی باشد اما حالا صرف حباب‌سازی در بورس شده است. بر این اساس اینکه چگونه در غیاب نهادهای نظارتی یک خودروساز بدون نظارت بانک مرکزی، به فعالیت مالی خود ادامه می‌دهد و در سوی دیگر دو شرکت خودروسازان بازار بورس حباب‌سازی می‌کنند، خود قابل تامل بوده و کمترین انتظار از نهادهای نظارتی، ورود به این موضوع است. اما در کنار این موارد، نکته جالب توجه دیگر که در این گزارش به آن پرداخته شده، خرید سهام سایپا از سوی شرکت سلیم است که خود عضو اصلی هیات‌مدیره شرکت ایران‌خودرو است.
سرمایه‌گذاری 338 میلیاردی ایران خودرو و سایپا در کارخانه قند!
طبق اطلاعاتی که شرکت قند ثابت خراسان(با نماد بورسی قثابت) در سامانه کدال و سامانه بورس منتشر کرده، در آخرین تغییرات سهام این شرکت به تاریخ 17 مهرماه، سهامداران شرکت عبارتنداز: 1- شرکت سرمایه‌گذاری سلیم با 96 میلیون و 474 هزار سهم(حدود 18.9 درصد از کل)، 2- شخص حقیقی با 23.1 میلیون سهم(حدود 4.5درصد از کل)، 3- شرکت رایان سایپا با 20میلیون و 569 هزار سهم(حدود 4درصد از کل)، 4- شخص حقیقی با 19.3 میلیون سهم(حدود 3.8درصد از کل)، 5- شرکت نکاپلاستیک با 14.3 میلیون سهم(حدود 2.8 درصد از کل)، 6- شرکت ره پویان تجارت یوتاب با 11.9 میلیون سهم(حدود 2.3 درصد از کل)، 7- شرکت گسترش سرمایه‌گذاری ایرانیان با 7.3 میلیون سهم(حدود 1.4درصد از کل) و 8- شخص حقیقی با 5.1 میلیون سهم(حدود یک درصد از کل).
اما اینها چه ارتباطی به ایران خودرو و سایپا دارد؟
بنا به اظهارات آقامحمدیان، مدیرعامل شرکت سرمایه‌گذاری سلیم(در تاریخ دوم مرداد سال 98)، مجموعه سلیم در سال ۱۳۸۳ به‌عنوان یک شرکت سهامی عام تاسیس و در سال ۱۳۹۳ توسط «تعاونی اعتبار گروه صنعتی ایران‌خودرو» خریداری شده است. به گفته وی حدود ۷۳درصد از سهام شرکت سرمایه‌گذاری سلیم به کارکنان گروه صنعتی ایران‌خودرو انتقال یافت و این شرکت در حال حاضر متعلق به حدود 45 هزار نفر از کارکنان گروه صنعتی ایران‌خودرو است.»
آقامحمدیان ادامه می‌دهد: «بخش عمده دارایی‌های شرکت در حال حاضر در قالب شرکت‌های گسترش سرمایه‌گذاری ایرانیان، ایمن‌خودرو شرق، توسعه تجارت و خدمات خودرو، تولیدی و صنعتی گوهرفام، ترنیان سهم و بازرگانی ستاک سلیم آریا بوده و از این‌رو محور عمده فعالیت شرکت سرمایه‌گذاری سلیم در زنجیره ارزش خودرو، تولید و فروش قطعات خودرو، فعالیت‌های پیمانکاری و سرمایه‌گذاری شکل‌گرفته است.»
در کنار شرکت سرمایه‌گذاری سلیم که وابسته به ایران‌خودرو است، شرکت رایان سایپا نیز دیگر نامی است که سهام شرکت قند ثابت خراسان را خریده است. براساس صورت مالی شرکت و اطلاعات درج شده بخش سهام شرکت لیزینگ رایان سایپا و همچنین اطلاعات درج شده در روزنامه رسمی قوه قضائیه، این شرکت (رایان سایپا) نیز به واسطه لیزینگ رایان سایپا از زیرمجموعه‌های تودرتوی شرکت خودروسازی سایپاست. قابل ذکر است همان‌طور که گفته شد دو شرکت وابسته به ایران‌خودرو و سایپا(شرکت سلیم و رایان سایپا) در مجموع 117 میلیون برگه سهام شرکت قند ثابت خراسان را خریداری کرده‌اند که با احتساب قیمت دو هزار و 887 تومانی هر سهم این شرکت در 16 مهرماه، ارزش سهام خریداری شده توسط این دو شرکت زیرمجموعه خودروسازان به حدود 338 میلیارد تومان می‌رسد که رقم بسیار چشمگیری است.
قند خراسان در 2 ماه اخیر 4 میلیون فروش داشت
اینجا بد نیست کمی درمورد آن شرکت خوشبختی که خودروسازان برای خرید سهام آن «سر و دست می‌شکنند»، بدانیم. براساس آنچه در وب‌سایت کارخانه‌های تولیدی قند ثابت خراسان آمده؛ «این شرکت شهریور سال ۱۳۳۶ در شهرستان مشهد تاسیس و از سال ۱۳۵۴ به عضویت سازمان بورس اوراق بهادار تهران در آمده است. همچنین براساس اطلاعیه‌ای که هیات‌مدیره در وب‌سایت شرکت مذکور منتشر کرده، قبل از آنکه وضعیت تولید شرکت به شرایط فعلی برسد، این شرکت شکر، قند، ملاس و تفاله خشک تولید می‌کرد، اما در سال‌های اخیر، با کاهش چغندر قند در منطقه خراسان و تولید زیرظرفیت، شرکت‌های این گروه به واردات و تصفیه شکر خام روی آورده‌اند. نوسان قیمت دلار و شکر خام و همچنین عدم‌ثبات رویه سیاست‌های دولت در امر تعرفه‌گذاری و صدور مجوز واردات و همچنین مسافت کارخانه قند ثابت خراسان با مبادی ورود شکر خام و بازار مصرف کشور، توجیه تصفیه شکر خام از طریق کارخانه قند ثابت خراسان توسط سرمایه‌گذاران بخش خصوصی را کاهش داده که درنتیجه آن، برنامه واردات و تصفیه شکر خام جهت صادرات به کشورهای همسایه و با مشارکت بخش خصوصی خارجی آغاز شده است.» اینها بخشی از اطلاعیه هیات‌مدیره شرکت است، اما واقعیت کمی با متن این اطلاعیه متفاوت است، چراکه براساس «گزارش فعالیت ماهانه‌ای» که این شرکت در تاریخ دوم مهرماه سال جاری در سامانه کدال سازمان بورس منتشر کرده، «کارخانه قند ثابت خراسان» طی دو ماهه منتهی به اول مهر (از 31 تیر تا 31 شهریورماه) در مجموع فقط دو تن «ملاس» در مجموع به قیمت چهار میلیون تومان به فروش رسانده است.
رشد 500 درصدی سهام شرکت قند به کمک خودروسازان!
اینکه چرا شرکت‌های زیرمجموعه خودروسازان (که مدیران آنها را هیات‌مدیره سایپا و ایران‌خودرو منصوب می‌کنند) اقدام به خرید سهام شرکتی می‌کنند که اولا هیچ قرابتی با حوزه فعالیت آنها نداشته و ثانیا در دو ماه اخیر نیز فقط چهار میلیون تومان درآمد از فعالیت خود کسب کرده و حتی مدتی است فعالیت تولید آن کاملا متوقف شده، خود قصه پرغصه‌ای است که برای تشریح آن نیاز است کمی آمار و ارقام را مرور کنیم. در نگاه اول فرض را بر این می‌گذاریم که شرکت‌های زیرمجموعه خودروسازان (شرکت سلیم و رایان‌سایپا) به نیت خیر و به قصد سودرسانی به ده‌ها هزار سهامدار این شرکت‌ها که کارکنان هستند، اقدام به خرید سهام کارخانه‌های تولیدی قند ثابت خراسان کرده‌اند، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد هر برگه سهام شرکت مذکور در تاریخ 28 فروردین حدود 488 تومان بوده که با فعالیت‌های سوداگرانه و حباب‌ساز دو شرکت زیرمجموعه خودروسازان، این سهام با رشد عجیب 492 درصدی در تاریخ 16 مهرماه به دو هزار و 887 تومان رسیده است. رشد نزدیک به 500 درصدی ارزش سهام شرکت قند درحالی است که رشد شاخص کل بورس در سال جاری نزدیک به 60 درصد بوده است. براین اساس رشد 500 درصدی سهام یک شرکت متوقف‌شده را هرطور و در هر اقتصادی (اعم از اقتصاد دولتی و اقتصاد آزاد) و در هر قاره و جغرافیایی حساب و کتاب کنیم، نمی‌تواند این میزان رشد نجومی داشته باشد، مگر اینکه حباب‌بازان و حباب‌سازان به حیل مختلف با خرید سهام و تحریک سرمایه‌های خرد، سهام‌های مذکور را به اینجا برسانند.
راز خرید سهام سایپا توسط ایران‌خودرو!
رقابت سالم در بخش خصوصی یک مفهوم پذیرفته‌شده برای همه بنگاه‌های اقتصادی است. در بنگاه‌های دولتی گرچه مفهوم رقابت چندان دارای مفهوم و بار معنایی نیست، اما به هرحال هیچ بنگاهی نمی‌تواند مدعی شود رقیب ندارد. از همین منظر سایپا و ایران‌خودرو نیز تا جایی که می‌دانیم، در همه این سال‌ها رقیب هم بوده‌اند، اما اخیرا اتفاق جالبی رخ داده که همه مرزهای رقابت و رفاقت را به هم ریخته است. موضوع از این قرار است که شرکت سرمایه‌گذاری سلیم که در این گزارش به تفصیل درمورد فعالیت و انتصابش به ایران‌خودرو بحث شد، حالا در کنار کرسی هیات‌مدیره ایران‌خودرو، 410 میلیون برگه سهام معادل بیش از یک درصد (دقیقا 1.04 درصد) سهام شرکت سایپا را خریده است. این موضوع اگر هم غیرقانونی نباشد، به مصرف‌کننده محصولات این شرکت‌ها می‌گوید اولا برخلاف تصور شما رقابت در شرکت‌های زیرمجموعه دولت بی‌معناست، چراکه عملکرد آنها هرطور باشد و حتی هیچ اقدامی برای ارتقای کیفیت محصولات خود انجام ندهند، دولت با تعرفه‌گذاری بسیار بالا برای واردات خودرو و حمایت‌های مادی و معنوی بی‌حد و حصر نخواهد گذاشت آنها به زمین بخورند. همچنین مدیران این شرکت‌ها با این دهن‌کجی به مصرف‌کننده می‌گویند وفاداری آنان به شرکت خود نه‌تنها بی‌مفهوم است بلکه در پشت‌پرده خبرهایی نیز هست که مردم برای شنیدن آن، نامحرم هستند.
تعاونی اعتباری کارکنان ایران‌خودرو «مجوز» ندارد!
از اوایل دهه 80 موضوع اولین نشانه‌های ورشکستگی برخی موسسات و تعاونی‌های اعتباری آشکار شد. در همین زمینه قانون تنظیم بازار غیرمتشکل پولی نیز برای ساماندهی امور این نهادها در سال 1383 تصویب شد، اما تا 10 سال بعد از تصویب این قانون، این تعاونی‌ها همچنان قربانی می‌گرفتند که آخرین قربانی آنها، پرداخت 35 هزار میلیارد تومان از سوی دولت به سپرده‌گذاران تعاونی‌های اعتباری در سال‌های 95 و 96 بود. گرچه به ظاهر فعالیت تعاونی‌های اعتباری غیرمجاز به تاریخ پیوسته است، اما جالب است بدانیم تعاونی اعتباری کارکنان ایران‌خودرو که در سال 1393 شرکت سرمایه‌گذاری سلیم را خریداری کرده، حالا نامش در لیست «بانک‌ها و نهادهای پولی مجاز» بانک مرکزی دیده نمی‌شود. براساس آنچه در وب‌سایت تعاونی اعتباری کارکنان ایران‌خودرو آمده، این شرکت در 18 تیرماه سال 1382 با مجوز وزارت تعاون در اداره ثبت شرکت‌ها ثبت و تاسیس شده است. در همین زمینه بررسی قوانین فعالیت‌های امور مالی و بانکی کشور نشان می‌دهد گرچه تا سال ۱۳۸۶یعنی سه سال بعد از تصویب قانون تنظیم بازار غیرمتشکل پولی، خلأ قانونی در زمینه ساماندهی امور شرکت‌های تعاونی اعتباری وجود داشته، اما شورای پول و اعتبار در تاریخ 3/6/1386 «دستورالعمل اجرایی تاسیس، فعالیت و نظارت بر شرکت‌های تعاونی اعتبار»را به تصویب رسانده که براساس ماده دو این آیین‌نامه، تاسیس شرکت تعاونی اعتباری موکول به صدور موافقت اصولی وزارت تعاون و صدور مجوز تاسیس منوط به اجازه بانک مرکزی است.
براساس ماده 8 آیین‌نامه مذکور، مجوز تاسیس صرفا به‌منظور انجام امور ثبتی شرکت بوده و شروع به فعالیت موسسه منوط به کسب مجوز فعالیت از بانک مرکزی است. همچنین براساس ماده 9 همان آیین‌نامه، مدت اعتبار مجوز صادر شده تاسیس از طرف بانک مرکزی حداکثر 6 ماه از تاریخ صدور است و موسس باید این مجوز را با ارائه اطلاعات و مدارک لازم هر بار در بانک مرکزی تمدید کند. این آیین‌نامه درجلسه مورخ 9/3/1396 نیز توسط شورای پول و اعتبار دوباره مورد تجدیدنظر قرار گرفت که براساس بند(6) آن: « شرکت‌هایی که پیش از تصویب این دستورالعمل تاسیس شده‌اند، موظفند حداکثر ظرف مدت یک‌سال، شرایط خود را با مفاد این دستورالعمل تطبیق داده و اجازه‌نامه فعالیت از بانک مرکزی دریافت کنند. در غیـر این صـورت، بانـک مرکزی نسبت به توقف فعالیت شرکت‌های فاقد مجوز از طریق مراجع ذی‌صلاح اقدام خواهد کرد.» حال اینکه چگونه تعاونی اعتباری کارکنان ایران‌خودرو بدون دریافت مجوز لازم از بانک مرکزی فعالیت می‌کند(در وب‌سایت بانک مرکزی و وب‌سایت تعاونی مذکور مجوز بانک مرکزی دیده نمی‌شود)، خود جای تامل داشته و نیازمند پاسخگویی بانک مرکزی است. اهمیت این موضوع از آنجایی است که سرنوشت سرمایه 45 هزار کارمند ایران‌خودرو در دست این تعاونی اعتباری است و باید مواظب بود تا یک بحران دیگر همانند بحران موسسات مالی ورشکسته در سال 94 را خلق نکند.
اهمیت دیگر این تعاونی اعتباری، سهم آن در مدیریت شرکت ایران‌خودرو است، به‌طوری که براساس جلسه مورخه 4/6/1398 هیات‌مدیره ایران‌خودرو، حسن وفادارینگجه(جایگزین هاشم یکه‌زارع) از شرکت سرمایه‌گذاری سلیم به‌عنوان نایب‌رئیس هیات‌مدیره شرکت ایران‌خودرو انتخاب شده که شرکت سلیم نیز عملا زیرمجموعه تعاونی اعتباری کارکنان ایران خودرو است.
