بانک مرکزی دو هفته پیش فهرست دریافت‌کنندگان ارز نیمایی و دولتی را تا تیرماه ۹۸ به روز کرد. این فهرست بصورت‌خام و بدون هیچ دسته‌بندی نام شرکت‌ها و ارزهای دریافتی را بر اساس واحدهای پول مختلف بوده و مشخص نیست شرکت‌ها در چه حوزه‌ای فعال هستند و در قبال دریافت ارز، چه کالا و خدماتی وارد کرده‌اند.
اما با کنکاش در این فهرست می‌توان به برخی از شرکت‌های واردکننده قطعات خودرو و شرکت‌هایی با بیشترین میزان ارز دریافتی رسید.
بررسی‌ها نشان می‌دهد حداقل ۲۰ شرکت بزرگ قطعه‌سازی از فروردین سال گذشته تا تیر سال جاری ، دلار ۴۲۰۰ تومانی دریافت کرده‌اند. در این میان بیشترین ارز متعلق به شرکت کروز و بعد از آن هم دو شرکت ساپکو و ایساکوی ایران‌خودرو است.
شرکت کروز بیش از ۹۸ میلیون دلار ارز در قالب ارزهای یوآن، وون و یوور دریافت کرده و ۲۶.۹۲ درصد از سهام ایران‌خودرو را به‌دست آورده و چند درصد از سهام سایپا را هم صاحب شده است.
بعد از آن، شرکت طراحی مهندسی و تامین قطعات ایران خودرو معروف به ساپکو قرار دارد که نزدیک به ۸۰ میلیون دلار ارز ۴۲۰۰ تومانی در قالب ارزهای یورو، یوآن چین، روپیه هند، وون کره‌جنوبی، ین ژاپن و ریال عمان دریافت کرده‌است. ایساکو با عنوان کامل تهیه و توزیع قطعات و لوازم یدکی ایران‌خودرو نیز ۳۲.۱ میلیون دلار ارز در قالب یورو، یوآن و روپیه دریافت کرده است.
با این حساب، شرکت‌های قطعه‌سازی ایران‌خودرو بیش از ۱۱۲ میلیون دلار ارز برای واردات قطعه دریافت کرده‌اند. در مرتبه چهارم نیز، سازه گستر سایپا با ۱۲ میلیون دلار ارز دریافتی در قالب یوآن، وون و یوور قرار دارد. در جایگاه‌های بعدی هم سایپا آذین نزدیک به ۴.۵ میلیون دلار ارز و تولید و توزیع قطعات فرهنگ یدک اروند، ۳.۶ میلیون دلار ارز دریافت کرده‌اند.
۳۰ درصد تولید قطعات، در انحصار سه غول
بر اساس اطلاعات انجمن قطعه‌سازان خودرو، خودروهای موجود در کف ایران خودرو بیش از ۵ هزار میلیارد تومان ارزش دارند و ارزش خودروهای انباشت شده در سایپا نیز همین حدود است.
فرهاد بهنیا سخنگوی انجمن سازندگان قطعات چهارم خرداد ماه گفته بود، ۹۵ درصد قطعه سازان با بیشترین ظرفیت در حال تولید قطعه هستند، اما کسری یکی دو قطعه سبب شده خودروهای تولید شده تجاری نشوند. باید بررسی شود و ببینند چه شرکتی بیشترین میزان ارز دولتی را دریافت کرده، بیشترین مطالبات را از خودروسازان گرفته و در مقابل، عامل اصلی ناقصی ۸۰ درصد خودروهای کف کارخانه است. این شرکت بزرگ قطعه‌ساز در حال خریدن سهام شرکت‌های خودروساز است و بخشی از سهام آنها را هم خریده است.
وی ادامه داد: عملکرد انحصاری این شرکت سبب شده تا سایر شرکت‌های قطعه ساز در معرض تعطیلی قرار بگیرند. شنیده‌ها حاکی است اکنون کروز در حال خرید شرکت‌های نیمه تعطیل قطعه سازی است، در حالی که اگر پول دارند باید جنس و قطعه به خطوط خودروسازی تزریق کند.بررسی‌ها نشان می‌دهد بیش از ۵۰۰ شرکت در زنجیره تولید قطعه برای صنعت خودروسازی فعالیت می‌کنند. بیش از ۱.۲ هزار شرکت قطعه‌سازی خودرو وجود دارند و ۱۵ هزار کارگاه کوچک هم در این صنعت حضور دارند. اما ۳۰ درصد تولید قطعات خودروسازی بصورت انحصاری در دست سه غول قطعه‌سازی است و این شرکت‌ها عمدتا تامین‌کننده انحصاری نزدیک به ۲۳۰۰ قطعه هستند.
قطعه‌سازی انحصاری، ریشه گرانی بازار خودرو
بررسی‌های دیگر نیز تایید می‌کند با بازی در زمین قطعه‌سازی خودرو و انحصارهای آن، اوضاع بازار خودرو به آشفتگی‌های کنونی رسیده است. ۲۹ تیرماه سال ۹۴، گزارش تحقیق و تفحص مجلس از عملکرد صنایع خودروسازی از انحصار و رانت در صنعت قطعه‌سازی روایت می‌کرد. این گزارش همان زمان هم از افزایش شدید قیمت قطعات خودرو حکایت داشت که اگر همان زمان در عمل تاثیرگذار بود و اقداماتی برای شکست این انحصار انجام می‌شد، احتمالا در سال ۹۷ خودروی پراید نمی‌توانست از مرز ۵۰ میلیون تومان عبور کند.
بر اساس گزارش تحقیق و تفحص مجلس، شرکت‌های کروز، عظام و صنایع سندان ایرانیان تامین‌کننده بیش از ۳۰ درصد قطعات و سیستم‌های خودروهای پرتیراژ خودروسازان ایرانی بوده‌اند که در ۲.۳ هزار قطعه بصورت تک‌منبع تامین این قطعات فعالیت می‌کنند. تامین قطعات از تولیدکنندگان انحصاری باعث شده درصورت وجود نقیصه در قطعه به جهت جلوگیری از توقف خط تولید به‌رغم بروز مشکلات کیفی، شرکت مجبور به استفاده از این‌گونه قطعات در تکمیل محصولات شده و نهایتا تعداد زیادی از مشتریان در شبکه خدمات پس از فروش در صف تعویض این قطعه معیوب قرار گیرند که بعضا برخی از این قطعات در دوره ضمانت هم تامین می‌شود.
همچنین عدم مدیریت صحیح در زنجیره تامین موجب شده، تامین از طریق شبکه‌های شرکتی تو در تو و پیچیده که به‌نحو ماهرانه‌ای به‌هم تنیده شده‌اند، افزایش شدید قیمت قطعات را به‌همراه داشته باشد و بطور طبیعی قیمت تمام‌شده محصولات تولیدی شرکت را به‌صورت فزاینده افزایش دهد.
از ابتدای سال ۹۷ نیز که ارز ۴۲۰۰ تومانی به صنایع مختلف تخصیص داده شد، این شرکت با اختلاف زیادی نسبت به سایر شرکت‌ها در صدر فهرست دریافت‌کنندگان ارز بوده‌است. البته این آمارها، شامل دریافت ارز نیمایی نمی‌شود اما در فهرست دریافت‌کنندگان ارز نیمایی نیز نام شرکت کروز بیش از هر شرکت دیگری تکرار شده‌است.
بهنیا به تازگی اعلام کرده، سال گذشته حدود ۴۰ هزار دستگاه خودرو در کف کارخانه‌ها انباشت شده بود که در حال حاضر این تعداد به ۱۶۰ هزار دستگاه رسیده است. انباشت خودروهای ناقص در کف کارخانه‌های خودروساز باعث توقف گردش نقدینگی قطعه‌سازان شده است.اگر این خودروها تجاری می‌شدند، مطالبات قطعه‌سازان پرداخت می‌شد و در ضمن قیمت خودرو نیز تا این حد افزایش نمی یافت.
منبع: ایرنا