نخست‌وزیر ژاپن فردا در تهران
شینزو آبه در سفر به ایران به دنبال چیست؟
شینزو آبه در حالی روز چهارشنبه وارد تهران می‌شود که برخی مقامات ژاپنی تأکید کرده‌اند او نه یک میانجی است، نه حامل پیامی از جانب آمریکا است و نه راه‌حلی فوری برای برون‌رفت از بحران هسته‌ای اخیر در چنته دارد.
تهران از روز چهارشنبه 22 خرداد به مدت سه روز برای اولین بار در 41 سال اخیر میزبان نخست‌وزیر ژاپن خواهد بود. شینزو آبه در حالی برای این سفر تاریخی آماده می‌شود که دیدار اخیرش با دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا از یک سو و شدت گرفتن تنش‌ها بین آمریکا و ایران از سوی دیگر، این تصور را برای برخی رسانه‌ها ایجاد کرده بود که وی حامل پیام مهمی از طرف آمریکا برای ایران است یا اینکه می‌خواهد از شدت بحران ایجاد شده بر سر برجام بکاهد.
روزنامه «ژاپن تایمز» اما نگاه دیگری دارد. دیپلمات‌های ژاپنی در روزهای اخیر تأکید کرده‌اند که شینزو آبه نه به‌عنوان میانجی یا پیام‌آور عازم تهران می‌شود و نه راه‌حلی فوری برای پایان بخشیدن به بحران هسته‌ای در چنته دارد.
یک مقام بلندپایه وزارت امور خارجه ژاپن که نخواسته نامش فاش شود، اخیراً به ژاپن تایمز گفته است: «هدف اصلی نخست‌وزیر این است که تنش‌ها را کاهش داده و از بدتر شدن اوضاع جلوگیری کند. ما هیچ برنامه غافلگیرکننده‌ای نداریم. نخست‌وزیر به‌عنوان یک میانجی یا پیام‌آور به تهران نخواهد رفت. از طرفی ژاپن حامی هیچ‌یک از طرفین [ایران و آمریکا] نیست.»
با توجه به این اظهارات محتاطانه مقامات ژاپنی، به نظر می‌رسد آنها تلاش می‌کنند توقعات ایجاد شده حول سفر شینزو آبه به تهران و دیدارش با حسن روحانی را کاهش دهند تا از این طریق ریسک مأموریت دیپلماتیک وی را به حداقل برسانند.
بسیاری از تحلیل‌گران مسائل خاورمیانه در ژاپن هشدار داده‌اند که ممکن است شینزو آبه در نهایت دست خالی از تهران به توکیو بازگردد. آنها خاطرنشان می‌کنند که نفوذ دیپلماتیک ژاپن به حدی نیست که بتواند آمریکا را برای بازگشت به توافق هسته‌ای متقاعد کند و متعاقباً از شدت تحریم‌های اقتصادی آمریکا علیه ایران بکاهد.
یاسویوکی ماتسوناگا، استاد روابط بین‌الملل دانشگاه مطالعات امور خارجه توکیو و از کارشناسان صاحب‌نام ژاپن در زمینه مسائل خاورمیانه، در این خصوص می‌گوید: «اگر ایران در حال دامن زدن به تنش موجود بود، آن‌گاه منطقی بود که آبه به تهران برود و از ایران بخواهد که مواضعش را تغییر دهد. اما این آمریکاست که با خروج از توافق هسته‌ای، تنش را آغاز کرده است. آبه چیزی برای ارائه به ایران ندارد (مشخصاً برای کاهش مشکلات اقتصادی) و به همین دلیل من در مورد دستاوردهای احتمالی وی در این سفر تردید دارم.»
به گفته این کارشناس ژاپنی، ایران از سفر آبه استقبال خواهد کرد زیرا این سفر گویای این واقعیت است که ژاپن، ایران را کشوری بسیار مهم قلمداد می‌کند. اما در عین حال وی می‌گوید آبه قادر نیست کاری برای حل مشکلات بنیادی پیش روی ایران انجام دهد.
کویچیرو تاناکا، استاد دانشگاه کیو (Keio) و کارشناس مسائل ایران، نیز در رابطه با سفر نخست‌وزیر کشورش به تهران می‌گوید: «برای اینکه ژاپن بتواند بین ایران و آمریکا میانجی‌گری کند و یا به شکل‌گیری یک توافق هسته‌ای جدید کمک کند، باید ابتدا آمریکا را وادار کند که به موقعیت قبلی یعنی به توافق هسته‌ای سال 2015 بازگردد؛ اما این کار غیرممکن است. بنابراین کاری که آبه می‌تواند در سفرش به تهران انجام دهد این است که برای مدتی از شدت تنش‌ها بکاهد.»
تاناکا همچنین هشدار می‌دهد که اگر طرف ایرانی فکر کند ژاپن در هر صورت پیام‌آوری در خدمت منافع آمریکاست، روابط دوجانبه ژاپن با ایران آسیب خواهد دید.
ژاپن اگرچه یکی از متحدان نزدیک آمریکا در منطقه آسیا و اقیانوسیه محسوب می‌شود اما همواره روابط خوبی با کشورهای خاورمیانه مانند ایران و عربستان سعودی داشته است.
ژاپن اگرچه خود جزو طرف‌های برجام نبوده، اما برخلاف آمریکا همواره از این توافق بین‌المللی حمایت کرده است. با این حال ژاپن اخیراً به دلیل تحریم‌های نفتی آمریکا علیه ایران، وارد نفت از ایران را متوقف ساخته است.
یک مقام ژاپنی با اشاره به تحولات اخیر که موجب تشدید تنش‌ها بین آمریکا و ایران شده خاطرنشان می‌کند: «هم ایران و هم آمریکا می‌خواهند بحران را به‌صورت مسالمت‌آمیز حل و فصل کنند. آنها می‌دانند که شرایط کنونی اصلاً خوب نیست. از این لحاظ می‌توان گفت که سفر آبه به تهران برای کاهش تنش‌ها منطقی است.»
در واقع خود دونالد ترامپ نیز روز 27 می (6 خرداد) در جریان سفر خود به توکیو، در همان ابتدای نشست خود با نخست‌وزیر ژاپن اعلام کرده بود: «من می‌دانم که نخست‌وزیر آبه و کشور ژاپن روابط بسیار خوبی با ایران دارند. بنابراین منتظر می‌مانیم تا ببینیم که چه پیش می‌آید.»
با این حال کویچیرو تاناکا، رویکرد نامناسب برخی اعضای تندرو کابینه ترامپ از جمله «جان بولتون» مشاور امنیت ملی و «مایک پمپئو» وزیر امور خارجه دولت ترامپ در قبال ایران را دردسرساز خوانده و می‌افزاید: «ژاپن نباید تنها از ایران بخواهد که خویشتن‌دار باشد. اگر ژاپن قادر نیست که رفتارهای آمریکا را اصلاح کند، حداقل می‌تواند راه خود را [در قضیه ایران] از آنها جدا کند و کاری را که فکر می‌کند درست است، انجام دهد.»
اتاق ایران