تجهیزات پزشکی یکی از صنایعی است که همراه با رشد جوامع بشری، به رشد و توسعه خود ادامه داده است. بر اساس مطالعات انجام شده، اولین نوع از تجهیزات پزشکی با استانداردهای مقبول امروزی را می توان در آثار به جای مانده از سرزمین بلوچستان در ۷۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح مشاهده کرد. علاوه بر این در روم باستان نیز انواع مختلفی از تجهیزات پزشکی رواج داشته که در درمان بسیاری از بیماری ها کاربرد داشته است. اما در این میان نباید تاثیر شگرف فرهنگ و دانشمندان اسلامی را در توسعه این صنعت فراموش کرد.

در اسلام به علم پزشکی اهمیت بسیاری داده شده و پس از علم فقه، از شریف ترین علم ها به شمار آمده است. در حدیثی منسوب به پیامبر اکرم (ص) در باب اهمیت علم پزشکی آمده است که دانش به دو گونه است؛ دانش ادیان و دانش ابدان که به بیانی دیگر همان علم پزشکی و علم دین است. پر واضح است که توسعه ابزارها و تجهیزات پزشکی یکی از بخش های مهم علم پزشکی است که همواره مورد توجه حکماً و دانشمندان اسلامی بوده است.

«گوستاولوبون» در کتاب تمدن اسلام و عرب می نویسد: مشهورترین جراح مسلمان ابوالقاسم قرطبی است که در سال ۱۱۰۷ م وفات یافت. او کسی است که بسیاری از آلات جراحی را اختراع کرد و شکل آنها را در کتاب خود ترسیم نمود. «زیگرید هونکه» نیز درباره کشفیات و کارهای بهترین جراح مسلمان، یعنی ابوالقاسم اندلسی می نویسد: "یک جراح اندلسی به نام ابوالقاسم متولد ۱۰۱۳ م با شرح امراض خون که مکرراً در خانوادهای مختلف، ملاحظه کرده بود، به پیشرفت طب کمک کرد. او با روشها و وسائل طبی جدید به پیشبرد مداوای امراض زنانه (که در بین یونانیان واقعاً عقب مانده بود) کمک کرد." علاوه بر این نباید از ابداعات ابوعلی سینا در درمان طیف قابل توجهی از بیماری ها نیز غفلت ورزید که به برخی از آنها در کتاب نابغه شرق اشاره شده است.

اما می توان گفت در اوایل قرن نوزدهم بود که عصر نوین تجهیزات پزشکی آغاز شد. در نیمه اول این قرن، اولین گوشی های پزشکی مدرن و لارنگوسگوپ ها وارد بازار شدند. سال ۱۸۹۵ میلادی بود که «ویلهم رونگهتن» دانشمند آلمانی، اشعه ایکس را به دنیای پزشکی معرفی کرد تا تحولی بزرگ در علم پزشکی و درمان، را رقم بزند. چند سال بعد نیز، دو دانشمند هلندی الکتروکاردیوگراف را به جامعه پزشکی معرفی کردند تا نام و یاد خود را در قلب بشر زنده نگه دارند. امروز با رشد علم و تکنولوژی و گسترش بازارهای بین المللی، این صنعت نیز هر روز به رشد و توسعه خود ادامه می دهد.

آخرین ارزیابی های آماری حاکی از آن است که ارزش بازار تجهیزات پزشکی در سال ۲۰۱۷ میلادی، فراتر از انتظارات و پیش بینی های قبلی، عدد ۴۰۹ میلیارد دلار را پشت سر گذاشت و به رقم ۵۲۳ میلیارد دلار رسید. علاوه بر این، پیش بینی می شود که این رقم در سال ۲۰۲۲ و با رشد مرکب سالانه CAGR ۵,۳ درصدی، به رقمی نزدیک به ۶۷۴ میلیارد دلار برسد که نویدگر افقی روشن در این صنعت است.

در حال حاضر کشور آمریکا با ۳۹ درصد، بیشترین سهم را در این بازار بزرگ به خود اختصاص داده است و کشورهای آلمان، ژاپن و چین در رده های بعدی قرار دارند. اما با نگاهی به آمارها می توان به سهم اندک ایران از این بازار بزرگ پی برد. بر اساس جدیدترین گزارش های منتشر شده از سوی اتاق بازرگانی و دیگر نهادهای معتبر، سهم ایران از این بازار عددی نزدیک به ۱,۷ میلیارد دلار است که فاصله زیادی با افق مطلوب دارد. علاوه بر این، آمارها نشان می دهد که در سال منتهی به مارس ۲۰۱۷، حجم واردات تجهیزات پزشکی ۹۲۸ میلیون دلار و سهم صادرات آن، تنها ۲۲ میلیون دلار بوده است.

آمارهای غیر رسمی نیز فاصله چندانی با این میزان ندارد. بر اساس اظهار نظر مسئولین، میزان صادرات تجهیزات پزشکی در سال ۱۳۹۶، ۲۴ میلیون دلار بوده و تجهیزات پزشکی ایران به حدود ۵۵ کشور دنیا صادر شده است. اما آمارهای رسمی نشان می دهد صادرات کشور همجوار ما یعنی ترکیه در سال ۲۰۱۷، ۳۱۹ میلیون دلار بوده که بیانگر فاصله معنادار توسعه صنعت تجهیزات پزشکی در ایران و ترکیه است.

با این وجود، نباید از پیشرفت ها و دستاوردهای این صنعت در سال های اخیر نیز غافل شد. در حال حاضر ایران جزو معدود کشورهایی است که در تولید محصولات یکبار مصرف پزشکی به مرز خودکفایی رسیده است و حتی برخی از محصولات را به کشورهای مختلف صادر می کند. از سوی دیگر بر اساس ارزیابی های صورت گرفته، در حال حاضر نزدیک به ۴۵ درصد از نیاز داخلی به تجهیزات پزشکی توسط شرکت های ایرانی تولید می شود که این مسئله بیانگر نقش مهم این صنعت در توسعه ایجاد اشتغال است. بر اساس آخرین اظهار نظرها و با وجود شرایط سخت اقتصادی، نزدیک به ۵۱۰ شرکت در حال حاضر در این صنعت مشغول به کار هستند که با توسعه شرکت های دانش بنیان این رقم می تواند در سال های آتی افزایش پیدا کند. با وجود نوسانات مختلف در سال های اخیر، صادرات ایران در سال ۲۰۱۷ نسبت به سال قبل، ۴۳ درصد رشد داشته که حکایت از تلاش صنعتگران و متخصصان داخلی برای دستیابی به افق مطلوب در این صنعت دارد.

اما در سالی که توسط مقام معظم رهبری به نام سال رونق تولید نامگذاری شده است، باید مسیر را برای رشد و توسعه این صنعت، بیش از پیش، هموار کرد. ایشان در سخنرانی سالانه خود، رونق تولید را در رفع معضل بیکاری، افزایش ارزش پول ملی و کاهش تورم موثر دانستند. در این میان، صنعت تجهیزات پزشکی با توجه به ارزش افزوده قابل توجه خود، می تواند نقش موثری در تحقق این اهداف داشته باشد در این میان، شرکت های کوچک و متوسط، نقش قابل توجهی در این زمینه دارند.

در کشور آمریکا نزدیک به ۶۵۰۰ شرکت در این صنعت مشغول به کار هستند که تقریباً ۱۲ برابر این میزان در ایران است. از سوی دیگر، نزدیک به ۴۵ درصد از شرکت های فعال در این صنعت، از جمله کسب و کارهای کوچک و متوسط هستند که به خوبی بیانگر توجه به این عمل در رشد صنعت تولید تجهیزات پزشکی در کشورهای پیشرفته دارد. علاوه بر این، یکی از مهم ترین آثار رونق تولید در این بخش، افزایش اشتغال است. بر اساس آمارها، نزدیک به ۵۵۰ هزار نفر در اروپا و ۶۰۱ هزار نفر در آمریکا در این صنعت مشغول به کار هستند که حاکی از اهمیت این بخش، در توسعه اشتغال دارد. اما، با وجود نبود گزارش های جدید و رسمی و بر اساس گزارش منتشر شده از سوی اتاق بازرگانی، صنایع و معادن ایران در سال ۹۵، با فرض رشد خوش بینانه سالانه ۵/. درصدی اشتغال این بخش در ایران، در حال حاضر نزدیک به ۵۱ هزار نفر در این صنعت مشغول به کار هستند که سهمی کمتر از دو دهم درصد در کل اشتغال کشور دارند درحالی این سهم در کشور آمریکا نزدیک به ۶ دهم درصد و در اروپا نزدیک به ۵ دهم درصد است.

فعالان و شاغلان این صنعت، بر این باورند که باید با تقویت عوامل موثر در رشد این صنعت ارزش آفرین، سهم این بخش را در اشتغال و توسعه اقتصادی کشور، افزایش داد.

بر اساس گزارش نهادهای معتبر بین المللی، عوامل بسیاری را می توان در رشد و توسعه این صنعت موثر دانست. اما سه عامل جمعیت مسن، رشد تکنولوژی و هزینه های انجام شده در عرصه بهداشت و سلامت را می توان موثرترین عامل در رشد این صنعت دانست. در حال حاضر، بر اساس آخرین آمارهای بانک جهانی در سال ۲۰۱۶، سهم مخارج بخش سلامت از تولید ناخالص داخلی در ایران، ۸,۱ درصد است که این عدد، از میانگین مخارج بخش سلامت در کشورهای خاورمیانه بالاتر و از کشورهای عضو اتحادیه اروپا پایین تر است. لذا در حال حاضر، ظرفیت خوبی برای توسعه این بخش در کشور وجود دارد. از سوی دیگر، بر اساس آمارهای این نهاد، در حال حاضر ۹ درصد جمعیت دنیا و ۵ درصد جمعیت ایران در سن کهنسالی (۶۵ سال و بالاتر) قرار دارند که این مهم، ضرورت توسعه صنعت تجهیزات پزشکی و افزایش توان صادراتی را نشان می دهد.

برای توسعه روز افزودن این صنعت، باید مسیر تولید را برای فعالان این صنعت هموار کرد. مقام معظم رهبری نیز یکی از الزامات رونق تولید و تحقق شعار امسال را بهبود فضای کسب و کار و اصلاح رویه ها و قوانین موجود می دانند. قوانین و دستورالعمل های ناظر بر این صنعت، تاثیر بسزایی در رونق و یا رکود این بخش دارند.

بر اساس جدیدترین پژوهش ۶۸ درصد شرکت های فعال این صنعت در دنیا، تغییر قوانین و دستورالعمل های ناظر و مرتبط با این صنعت را بزرگ ترین چالش پیش روی خود در سال آینده عنوان نموده اند. در کشور ما به مانند بسیاری از کشورهای دنیا، قوانین این بخش توسط سازمان غذا و دارو تنظیم می شود. در این شرایط، باید استانداردها، رویه ها و دستورالعمل های ناظر بر این بخش، به گونه ای تنظیم شود که ضمن رعایت استانداردهای کشورهای پیشرفته و ثبات نسبی، قابل انعطاف با بازارهای هدفی همچون کشورهای آسیانه میانه و شرق آسیا باشد.

با توجه به سیاست های اقتصاد مقاومتی، یکی از راهبردهای مهم در رونق تولید، حمایت از صادرات و گسترش مشوقهای صادراتی است. بر اساس گزارش نهادهای پژوهشی، کمبود مشوق های صادراتی از جمله موانع موثر در افزایش صادرات در صنعت تجهیزات پزشکی است که البته امید می رود با تشکیل کارگروه توسعه صادرات تجهیزات پزشکی در وزارت بهداشت، توجه به صادرات این بخش و حمایت از کارآفرینان این صنعت در اولویت نهادهای مسئول قرار گیرد. از سوی دیگر، یکی از مهم ترین محورهای بیانیه گام دوم انقلاب، تقویت استقلال اقتصادی کشور از مسیر تولید انبوه و با کیفیت است. تولید انبوه، یکی از مفاهیم مهم در علم اقتصاد است که لازمه آن، کاهش هزینه تولید همگام با افزایش مقیاس و حجم تولید است. علاوه بر این و بر اساس مطالعات انجام شده توسط موسسه آکسفورد و سازمان OECD در سال ۲۰۰۰، صنعت تجهیزات پزشکی در گروه صنایع با سطح تکنولوژی بالا قرار دارد که این مسئله بر نقش مهم تکنولوژی و فناوری در کیفیت محصولات این صنعت دلالت دارد. از این رو می توان گفت که افزایش بهره وری، دسترسی به فناوری های روز پزشکی(medical technologies) و تقویت واحدهای پژوهش و توسعه در واحدهای تولیدی، نقشی مهم و غیرقابل انکار در تولید انبوه و با کیفیت در این صنعت دارند. دسترسی به بازار عظیم و ۲۰۰ میلیونی کشورهای همسایه نیز، فرصت مغتنمی برای پیشرفت این صنعت به شمار می آید.

در حال حاضر و بر اساس شواهد موجود، می توان گفت که نرخ رشد بازار تجهیزات پزشکی در ایران ۹,۱ درصد است که بالاتر از میانگین این نرخ در دنیا است. علاوه بر این، تولید ۲۸۰ هزار نوع کالا در صنعت تجهیزات پزشکی ایران، این نوید را به دلسوزان و مسئولین می دهد که در روزگاری نه چندان دور، سهم ایران در بازارهای بین المللی به چند برابر امروز، افزایش خواهد یافت.

فعالان و کارآفرینان صنعت تجهیزات پزشکی ایران، با وجود همه موانع و مشکلات و در شرایط سخت جنگ اقتصادی، بر این باورند که در صورت حمایت از این صنعت و رفع موانع موجود، می توان شاهد روزی بود که نشان تجاری «ساخت ایران»، به نامی ماندگار در بازار تجهیزات پزشکی دنیا، تبدیل خواهد شد.

مهر