آغاز انقلاب صنعتی در اروپا و بعد از آن در آمریکا، موجب افزایش مصرف منابع انرژی‌های فسیلی مانند زغال‌سنگ، نفت و گاز شد. این افزایش مصرف باعث شد تا رشد صنعتی و اقتصادی این کشورها، سرعت بیشتری به خود بگیرد به‌طوری‌که از این منابع به عنوان موتور محرک توسعه یاد می‌شود. این افزایش سرعت توسعه اما یک‌روی سکه است و روی دیگر آن افزایش مصرف منابع انرژی و به گفته برخی دانشمندان، افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای و به طبع آن، افزایش دمای کره زمین است. در حال حاضر افزایش دمای کره زمین، تبدیل به یک چالش بزرگ در بین اقلیم شناسان و حتی می‌توان گفت بین مردم جهان شده است.

در مقابل دیدگاه یاد شده، مبنی برافزایش دمای زمین از طریق افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای، دسته‌ای دیگر از دانشمندان معتقد به افزایش دمای زمین به دلیل افزایش شدید فعالیت‌های خورشیدی هستند. با این‌همه اما معاهدات مختلفی در زمینه کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای انسان‌ساخت به تصویب کشورهای عضو کنوانسیون تغییرات اقلیم سازمان ملل متحد (UNFCCC) رسیده است.

پروتکل کیوتو و موافقت‌نامه پاریس از مهم‌ترین این معاهدات هستند. هر دو معاهده با تأکید بر نقش محوری انسان در افزایش دمای زمین خواستار کاهش انتشار این گازها شده‌اند. کشورهای توسعه‌یافته به‌خصوص کشورهای اروپایی در حالی از این معاهدات حمایت کرده‌اند که خودشان از عاملان اصلی افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای انسان‌ساخت هستند. باوجود این حمایت‌ها، این کشورها کارنامه قابل دفاعی در عمل به معاهدات کاهش انتشار مانند پروتکل کیوتو ندارند.

پروتکل کیوتو و عاملان اصلی افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای

در سال ۱۹۹۷ میلادی در سومین اجلاس کنوانسیون تغییرات اقلیم (COP۳) در کیوتو ژاپن، کشورهای شرکت‌کننده موافقت اولیه خود را با پروتکل کیوتو به‌عنوان راهکار بین‌المللی کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای انسان‌ساخت، اعلام کردند. این پروتکل با شناسایی درست عاملان اصلی افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای، تنها کشورهای صنعتی ازجمله آمریکا، روسیه، کانادا، استرالیا و اتحادیه اروپا را موظف به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای کرده بود. مطابق پروتکل کیوتو کشورهای فوق باید میزان انتشار خود را در بازه زمانی تعیین‌شده ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۲ میلادی به میزان ۵ درصد نسبت به ۱۹۹۰ میلادی کاهش می‌دادند.

همچنین طبق پروتکل فوق، کشورهای صنعتی علاوه بر کاهش انتشار باید به کشورهای درحال‌توسعه که تعهدی در راستای کاهش انتشار نداشتند، کمک‌های فنی و مالی ارائه می‌کردند. همین مسئله سبب شد تا آمریکا باوجود موافقت اولیه و حمایت از این پروتکل به آن نپیوندد. کشورهای اروپایی، کانادا و استرالیا نیز عملکردی نامناسب در این پروتکل داشتند به‌طوری‌که میزان انتشار برخی از آن‌ها نه‌تنها کاهش نیافت بلکه افزایش نیز پیدا کرد.

حال سوال این است که چرا پروتکل کیوتو کشورهای درحال‌توسعه را به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای موظف نکرد؟

کارشناسان معتقدند که ۵۰ درصد گازهای گلخانه‌ای بعد از انقلاب صنعتی منتشرشده است. کشورهایی که در پروتکل کیوتو موظف به کاهش انتشار شده بودند جزو کشورهای صنعتی بودند و سهم بسیار بالایی از انتشار گازهای گلخانه‌ای را در اختیار داشتند. این در حالی بود که کشورهای درحال‌توسعه باوجود منابع عظیم انرژی در برخی از آن‌ها، سهم بسیار ناچیزی در انتشار این گازها داشتند؛ به طوری که دانشمندان ۸۰ درصد گازهای گلخانه انسان ساخت موجود در جو زمین را منتصب به کشورهای توسعه یافته می‌دانند. اما همین پروتکل کیوتو، تنها کشورهای صنعتی را موظف به کاهش انتشار کرده بود.

تولید ۸۰ درصد گازهای گلخانه‌ای توسط ۲۰ درصد جمعیت جهان

مؤسسه منابع جهانی (WRI) در سال ۲۰۱۰ میلادی با ارائه شاخص‌های ارزیابی اقلیمی (CAIT)، سهم کشورهای جهان در انتشار گازهای گلخانه‌ای را بررسی کرد. نتایج این بررسی‌ها نشان داد که کشورهای توسعه‌یافته با اینکه تنها ۲۰ درصد جمعیت جهان را در اختیاردارند ولی ۷۵ درصد گازهای گلخانه‌ای انسان‌ساخت را تولید می‌کنند. این در حالی است که کشورهای درحال‌توسعه باوجود در اختیار داشتن ۸۰ درصد جمعیت جهان، ۲۵ درصد از این گازها را منتشر می‌کنند. نمودار (۱) این موضوع را به‌خوبی نشان می‌دهد.

نمودار (۱): سهم کشورهای توسعه‌یافته و درحال‌توسعه در انتشار گازهای گلخانه‌ای

همان‌طور که نمودار بالا، نشان می‌دهد سهم کشورهای درحال‌توسعه باوجود جمعیت بسیار بالا، یک سوم کشورهای توسعه‌یافته با میزان جمعیت بسیار کمتر است. از همین رو برخی کارشناسان، کشورهای درحال‌توسعه را هنوز جز کشورهای پاک می‌دانند. این کارشناسان معتقد هستند که کشورهای درحال‌توسعه برخلاف کشورهای توسعه‌یافته که باید در راستای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای قدم بردارند، بنا بر عدالت اقلیمی، باید افزایش انتشار نیز داشته باشند.

این در حالی است که موافقت‌نامه تغییر اقلیم پاریس که در بیست و یکمین اجلاس تغییرات اقلیم سازمان ملل متحد (COP۲۱) به تائید اولیه اعضا رسیده است، کشورهای درحال‌توسعه را هم موظف به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای کرده است.

توافق پاریس در خدمت چشم آبی

این موافقت‌نامه در اهداف بلندمدت خود در راستای به حداقل رساندن انتشار گازهای گلخانه‌ای انسان‌ساخت، قصد دارد تولید و مصرف منابع انرژی مانند نفت و گاز را به صفر برساند. دولت ایران نیز به‌عنوان یکی از شرکت‌کنندگان در اجلاس فوق، این موافقت‌نامه را به تائید اولیه رسانده و در حال حاضر تلاش دارد تا آن در مجلس شورای اسلامی به تصویب برساند. در همین راستا بسیاری از کارشناسان و اقلیم شناسان معتقد هستند که پیوستن ایران به موافقت‌نامه پاریس، نتیجه‌ای جز کُند شدن توسعه و نیز تحمیل هزینه‌های سنگین مالی بر کشور نخواهد داشت. چراکه باوجود بد عهدی کشورهای اصلی منتشرکننده این گازها در عمل به تعهدات خود و خروج آمریکا با حدود ۱۶ درصد انتشار، کاهش انتشار ایران با سهم ۱.۳ درصدی تأثیری درروند انتشار گازهای گلخانه‌ای انسان‌ساخت نخواهد داشت.

مهر