این روزها اپلیکیشن‌های پرداخت نقش مهمی درپرداخت‌های خرد بانکی مانند خرید شارژ و پرداخت قبض دارند که این نقش و سهم با ورود این اپلیکیشن‌ها و شرکت‌ها به خدمات کارت به کارت بانکی رو به افزایش است.

برهمین اساس این اپلیکیشن‌ها اسپانسر یا حامی مالی بسیاری از برنامه‌های تلویزیونی پرطرفدار هستند و درطول شبانه‌روز روی صفحه تلویزیون خودنمایی می‌کنند و مردم را با برگزاری مسابقات و اعطای جوایز مختلف به نصب این اپ‌ها و انجام تراکنش از این طریق تشویق می‌کنند. اما پرسشی که در اینجا مطرح می‌شود این است که این اپلیکیشن‌ها با چه سازوکاری فعالیت می‌کنند و از چه محلی کسب درآمد می‌کنند. درواقع عمده این اپلیکیشن‌های پرداخت زیرمجموعه شرکت‌های پی‌اس‌پی یا ارائه‌دهندگان خدمات پرداخت هستند که تحت نظارت شبکه پرداخت کارتی یا شاپرک فعالیت می‌کنند. البته برخی از این اپ‌ها زیرمجموعه پی‌اس‌پی‌ها نیستند و با قراردادهایی که به‌صورت مستقیم با بانک‌ها منعقد می‌کنند به فعالیت می‌پردازند. شرکت‌های PSP که هم‌اکنون شامل 12 شرکتند، از جمله شرکت‌های بزرگ در حوزه پولی و مالی کشور محسوب می‌شوند که با ارائه بخشی از خدمات بانکی واسطه بین بانک‌ها و مشتریان هستند. خدمات دستگاه‌های پرداخت مانند دستگاه پوز، درگاه‌های پرداخت اینترنتی، اپلیکیشن‌های پرداخت و… از جمله خدمات پرداختی است که توسط شرکت‌های PSP به مشتریان عرضه می‌شود.

مبنای تشکیل این شرکت‌ها بر اساس مصوبه مورخ 30 خرداد 1383 رئیس جمهوری بوده که به همه بانک‌های معتبر کشور دستور داده شد تا با شرکت‌های پی‌اس‌پی قرارداد همکاری منعقد کنند و از آن تاریخ به بعد تمام خدمات پرداخت آنها از طریق این شرکت‌ها به مشتریان ارائه شود.

البته این شرکت‌ها براساس مقررات بانک مرکزی تحت نظارت شاپرک (شبکه پرداخت کارتی) که سهامداران آن بانک‌های خصوصی و دولتی کشور هستند، فعالیت می‌کنند.

درآمدزایی از کارمزد

شرکت‌های پی‌اس‌پی یا اپلیکشن‌های پرداخت از طریق کارمزدهایی که برای هر تراکنش پرداخت می‌شود کسب درآمد می‌کنند، کارمزدهایی که به‌گفته کارشناسان میانگین آن به ازای هر تراکنش 140 تومان است. این درحالی است که شبکه بانکی به‌نظام کارمزدی فعلی انتقاد دارد. بانک‌ها معتقدند که در کارمزدی که در تراکنش از طریق دستگاه‌های کارتخوان باید پرداخت شود به‌دلیل اینکه کارمزد برای کسی که کارت می‌کشد، رایگان است این هزینه برعهده بانک پذیرنده گذاشته شده است. بنابراین کارمزدی که بانک‌ها می‌پردازند درنهایت نصیب شرکت‌های پی‌اس‌پی و اپلیکیشن‌ها پرداخت می‌شود. درهمین راستا درکنار بانک‌ها شرکت شاپرک نیز به‌دنبال اصلاح نظام کارمزدی فعلی هستند، نظامی که قرار است در بانک مرکزی مورد بازنگری قرار گیرد.

در مدل فعلی، کارمزد تراکنش‌های خرید به‌طور مستقیم توسط بانک پذیرنده، کارمزد تراکنش‌های قبض و شارژ به‌طور مستقیم از سوی بانک صادرکننده و کارمزد تراکنش‌های مانده‌گیری توسط دارنده کارت پرداخت می‌شود. دراین راستا پژوهشکده پولی و بانکی دراین زمینه آثار منفی نظام کارمزدی فعلی را بررسی کرده است. برپایه این گزارش 12 شرکت PSP در صنعت پرداخت فعال هستند که تراکنش‌های شاپرکی که شامل ابزارهای پذیرش پایانه‌های فروشگاهی، اینترنتی و موبایلی است را پردازش می‌کنند و عمده درآمد این شرکت‌ها از طریق کارمزد تراکنش‌ها و اجاره دستگاه‌های کارتخوان فروشگاهی کسب می‌شود. ازاین‌رو تعداد تراکنش برای این شرکت‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است و به‌طور مستقیم بر درآمد آنها تأثیرگذار است. این موضوع به همراه نظام کارمزد فعلی، حباب در تعداد تراکنش‌های خرد به‌دلیل راه‌اندازی نشدن کیف پول الکترونیک در صنعت پرداخت و همچنین ارزیابی عملکرد شرکت‌های PSP بر اساس تعداد تراکنش‌ها و نه کیفیت خدمات و سود شرکت‌ها، منجر به ایجاد یک رقابت ناسالم در میان شرکت‌های پرداخت الکترونیک به‌منظور جذب تراکنش بیشتر شده است.طبق این گزارش، برخی شرکت‌ها برای دستیابی به تراکنش و به تبع سود بیشتر حاضر به پرداخت بخشی از کارمزد دریافتی به پذیرندگان شده‌اند و پدیده‌ای به‌عنوان کارمزد خواهی در صنعت پرداخت را به وجود آورده‌اند که البته کار به همین‌جا هم ختم نشده و در فرآیندی جدید، یکی از شرکت‌های پرداختی بدعتی نوین را پایه‌گذاری کرده است و به‌منظور جذب تراکنش‌های جایگاه‌های سوخت حاضر به ارائه تمام تجهیزات یک نازل در جایگاه‌های سوخت کشور شده است. این روند در صورت تسری به دیگر شرکت‌های PSP بار هزینه‌ای بالایی به شبکه بانکی کشور تحمیل می‌کند.قرار بود طرح نهایی کارمزدها پس از تغییراتی سرانجام در سال ۹۷ اجرایی شود ولی اکنون با گذشت 9 ماه از سال خبری مبنی بر این تغییر شنیده نشده است. طرحی که در سال گذشته در خصوص تغییر نظام کارمزد، رسانه‌ای شده بود در دو محور اصلاح مسیر دریافت و تغییر سقف پرداختی کارمزد دنبال می‌شد .  فعالان این صنعت اعتقاد دارند در صورت راه‌اندازی کیف پول الکترونیک در صنعت پرداخت ۷۰ درصد تراکنش‌های فعلی از شکل آنلاین به‌صورت آفلاین انجام می‌شود که این روند باعث کاهش چشمگیری در کارمزدهایی می‌شود که هرسال از جیب بانک‌ها می‌رود.  براساس گزارش تسنیم هزینه‌ای که شبکه بانکی کشور بابت کارمزد تراکنش‌های الکترونیک تنها در شبکه پرداخت الکترونیک کشور متحمل می‌شود، طی شش ماهه اول سال‌جاری به رقمی بیش از ۱۵۰۰ میلیارد تومان رسیده است.

اپلیکیشن‌ها چگونه کار می‌کنند

معاون توسعه و نظارت شاپرک درباره اصلاح نظام کارمزد پرداخت‌ها به «ایران» گفت: شاپرک به‌عنوان بازوی نظارتی بانک مرکزی دربخش پرداخت‌ها پیشنهادات خود را برای اصلاح نظام کارمزدی به این بانک ارائه کرده است اما هنوز بانک مرکزی دراین باره به جمع‌بندی نرسیده است.

محمد مهدی طوبایی درخصوص اپلیکیشن‌های پرداخت افزود: این اپلیکیشن‌ها براساس قوانین و مقررات بانک مرکزی بخشی از خدمات پرداخت مانند خرید شارژ، قبوض و... را ارائه می‌کنند که شاپرک بر عملکرد آنها نظارت دارد. به گفته وی در حوزه کارت به کارت نیز برخی از شرکت‌های ارائه دهنده خدمات پرداخت در قالب «پرداخت سازی» که خرداد سال 96 از سوی بانک مرکزی ابلاغ شد فعالیت می‌کنند.

طوبایی درپاسخ به این سؤال که درحوزه کارت به کارت نقش بانک‌ها چگونه است؟ اظهارکرد: ارائه خدمات کارت به کارت توسط شرکت‌های پی‌اس‌پی یا اپلیکیشن‌ها تنها در چارچوب قراردادهایی صورت می‌گیرد که میان این شرکت‌ها با بانک‌ها منعقد می‌شود.

معاون شاپرک ادامه داد: اغلب اپلیکیشن‌های پرداخت زیرمجموعه شرکت‌های پی‌اس‌پی هستند و زیرمجموعه آنها و در چارچوب مقررات آنها فعالیت می‌کنند البته برخی از اپلیکیشن‌ها نیز زیرمجموعه پی‌اس‌پی‌ها نیستند و براساس قراردادی که به‌صورت مستقیم با بانک‌ها منعقد می‌کنند این بخش از خدمات بانکی را ارائه می‌کنند.

براساس توضیحات این مقام مسئول دربخش کارت به کارت بدون اجازه و اطلاع بانک‌ها ارائه هیچ خدمتی از سوی شرکت‌ها ممکن نیست.

طوبایی ادامه داد: انتقال وجه کارمزد استانداردی دارد و دارنده کارت آن را پرداخت می‌کند.

متوسط کارمزدها 140 تومان

دراین زمینه مرتضی ترک تبریزی کارشناس فناوری اطلاعات بانکی درگفت‌و‌گو با «ایران» معتقد است: هم‌اکنون نظام کارمزدی درشبکه بانکی با کاستی‌های زیادی روبه‌روست و باعث کندی روند توسعه بانکداری الکترونیک می‌شود.

وی افزود: به‌دلیل اینکه مدل کارمزدی مناسب نیست، نه بانک‌ها بنیه کافی دارند و نه شرکت‌های ارائه دهنده خدمات می‌توانند کسب و کار خود را توسعه دهند. وی توضیح داد: شبکه بانکی باید هسته و بستر اصلی ارائه خدمات باشند و شرکت‌های ارائه دهنده خدمات پرداخت بخشی از خدمات خرد بانکی را به مشتریان ارائه دهند. ترک تبریزی ادامه داد: درتمام دنیا بانک‌ها سرویس‌های مشتری را دارند و خدمات خرد از سوی شرکت‌های دیگر و فین تک‌ها ارائه می‌شود.این کارشناس بانکی درباره مدل کارمزدی فعلی گفت: هم‌اکنون هزینه اصلی ارائه خدمات و تهیه ابزارهای پرداخت الکترونیک برعهده بانک‌هاست و بخش عمده کارمزد دریافتی به شرکت‌های PSP یا شرکت‌های ارائه دهنده خدمات پرداخت می‌رسد.به‌گفته وی به‌طور میانگین هر تراکنش 140 تومان کارمزد دارد که به شرکت‌های پی‌اس‌پی می‌رسد. این کارشناس فناوری اطلاعات بانکی تأکید کرد: هم‌اکنون مناسب نبودن مدل کارمزدها باعث شده است تا پرداخت‌های الکترونیکی بسیار خرد شود به طوری که مبلغ بیش از 60 درصد پرداخت‌ها زیر 25 هزار تومان است.

نـکته

مردم در یک ماه 221 هزارمیلیارد تومان کارت کشیدند

با تأسیس شبکه الکترونیک پرداخت کارت «شاپرک» در سال 1390 بتدریج پرداخت‌های اینترنتی و سپس دستگاه‌های کارتخوان از شبکه شتاب مجزا شد و هم‌اکنون این شبکه به‌عنوان بازوی بانک مرکزی مسئول نظارت بر پرداخت‌های کارتی است. برهمین اساس روزانه میلیاردها تومان از طریق این شبکه جابه‌‌جا می‌شود.

طبق تازه‌ترین گزارش شاپرک مربوط به آبان ماه امسال دراین ماه درمجموع بیش از 1.7 میلیارد تراکنش به ارزش 221 هزار میلیارد تومان دراین شبکه انجام شده است که این عملکرد نسبت به آبان سال گذشته از نظر تعداد 28.6 درصد و از لحاظ ریالی 59 درصد رشد داشته است. درحالی که نسبت اسکناس و مسکوک به نقدینگی در شهریور ماه امسال 2.6 درصد بوده است این نسبت برای تراکنش‌های شاپرک 14.6 درصد محاسبه شده است.برپایه گزارش رسمی شاپرک در آبان امسال سهم مبلغی خرید کالا و خدمت 95.25 درصد و سهم پرداخت قبض و خرید شارژ 4.75 درصد بوده است. از نظر تعدادی نیز سهم خرید کالا دراین شبکه 82.03 درصد، پرداخت قبض 12.73 درصد و مانده‌گیری 5.24 درصد اعلام شده است. در شبکه پرداخت کارتی کشور درمجموع سه ابزار شامل اینترنتی، موبایلی و کارتخوان وجود دارد که در آبان 9 میلیون ابزار فعال شناسایی شده است. بدین ترتیب ابزارهای فعال اینترنتی 946 هزار و 961 مورد، ابزار فعال موبایلی یک میلیون و 126 هزار مورد و ابزار کارتخوان یا همان دستگاه‌های پوز 6 میلیون و 99 هزار مورد گزارش شده است.

براساس این گزارش درهشتمین ماه سال‌جاری بالاترین سهم درمیان ابزارها درپذیرش از نظر تعداد تراکنش‌ها متعلق به کارتخوان بوده است که دراین ماه 88.51 درصد از کل تراکنش‌ها را دراختیار داشته است. پس ازآن موبایل با 6.20 درصد و اینترنت با 5.28 درصد رتبه‌های بعدی را درپذیرش تراکنش‌ها داشته‌اند.همچنین دراین ماه متوسط تعداد تراکنش‌های کارتی با ابزار100، موبایل 99 و کارتخوان 227 مورد بوده است که درخصوص موبایل این متوسط با رشد نزدیک به 2 درصدی همراه بوده است. ازنظر متوسط مبلغ تراکنش ابزارهای سه گانه نیز بالاترین تعداد با 291 میلیون ریال به کارتخوان مربوط می‌شود. پس از آن ابزار اینترنت با متوسط مبلغی 178 میلیون ریال در جایگاه دوم و موبایل با متوسط مبلغ 6.5 میلیون ریال در رتبه سوم قرار داشته است.

منبع: روزنامه ایران