تعادل - الهام آبایی نوشت: سازمان برنامه و بودجه در گزارشی به اعلام عملکرد و برنامه‌های دولت در زمینه فقرزدایی پرداخته است. در این گزارش که بیشتر بر پایه عملکرد سال‌های 1395 و 1396 و برآورد سال 1397 استوار است، اقدامات و برنامه‌های حمایتی برای کاهش فقر در 6 محور تامین معیشت، اشتغال، مسکن، امنیت غذایی، حمایت تحصیلی و پوشش بیمه تامین اجتماعی تعریف شده است. بخش مهمی از عملکردی که سازمان برنامه و بودجه از برنامه‌های فقرزدایی دولت روحانی ارائه داده، به موضوع تامین معیشت مربوط می‌شود که در قالب پرداخت‎های نقدی به خانوارهای هدف بوده است.

800 هزار خانوار زیر خط فقر مستمری

در این گزارش که با عنوان «اقدامات دولت برای کاهش فقر» انتشار پیدا کرده، این‌گونه عنوان می‌شود که بر اساس محاسبات امور اقتصاد کلان سازمان برنامه و بودجه کشور 2درصد خانوارهای شهری و 7 درصد خانوارهای روستایی زیر خط فقر مستمری قرار دارند. بر این اساس و با تکیه بر آمارهای مربوط به سال 1395، از مجموع 24میلیون و 196هزار خانوار در کل کشور، 424هزار و 970خانوار روستایی و 362هزار و 500 خانوار روستایی و در مجموع 787 هزار و 470خانوار در سطح کشور زیر خط فقر متوسط مستمری قرار دارند. در گزارش اخیر بر مبنای آنچه «فقر متوسط مستمری» عنوان شده در مجموع 787 هزار و 470 خانوار زیر خط فقر مستمری در کشور هستند.

 اقدامات دولت برای ارتقای معیشت

در بخش تامین معیشت، پرداخت مستمری برای خانوارهای تحت پوشش دستگاه‌های حمایتی و خانوارهای با درآمد کمتر از خط حمایتی دستگاه‌های حمایتی در نظر گرفته شده است. بدین‌ترتیب این بخش علاوه بر پرداخت یارانه نقدی، شامل پرداخت‌های مربوط به ماده 79 قانون برنامه ششم توسعه می‌شود که بر این اساس دولت موظف است در طول اجرای قانون برنامه ششم توسعه، هر سال حداقل مستمری خانوارهای مددجویان تحت حمایت کمیته امداد امام خمینی (ره) و سازمان بهزیستی کشور را متناسب با سطح محرومیت بر مبنای 20درصد حداقل دستمزد مصوب شورای عالی کار، در چارچوب بودجه سنواتی و از محل درآمد قانون هدفمندکردن یارانه‌ها با حذف خانوارهای پردرآمد پرداخت کند. در این گزارش، تعداد خانوارهای تحت پوشش دستگاه‌های حمایتی شامل سازمان بهزیستی و کمیته امداد 2میلیون و 81هزار و 838 خانوار اعلام شده است. علاوه بر این، در بند الف تبصره 14 قانون بودجه سال 1397 هم به میزان 7هزار میلیارد تومان در راستای کاهش فقر مطلق در خانوارهایی هدف از طریق افزایش پرداخت به خانوارهایی با درآمد کمتر از خط حمایتی کمیته امداد امام خمینی (ره) و سازمان بهزیستی پیش‌بینی شده است.

بخش دیگری از گزارش سازمان برنامه و بودجه به روند رشد پرداخت مستمری به خانوارهای تحت پوشش دستگاه‌های حمایتی طی سال‌های 1395 تا 1397 پرداخته است. بر اساس این گزارش، اعتبارات پرداخت مستمری در سال 1397 از محل دستگاه‌های حمایتی در سال 1397 به میزان هزار و 672 میلیارد تومان بوده است. از محل تبصره 14 قانون بودجه سال 1397 هم 4هزار و 500 میلیارد تومان پرداخت شده و جمع کل اعتبارات پرداخت مستمری در سال 1397 به میزان 6 هزار و 172 میلیارد تومان است. میانگین مستمری ماهانه پرداختی از محل دستگاه و تبصره 14 قانون بودجه سال 1396 به میزان 217 هزار تومان اعلام شده که این رقم در سال 1397 به 247هزار تومان افزایش یافته است. همچنین میانگین مستمری پرداخت شده به مددجویان از محل اعتبار دستگاه‌های حمایتی، هدفمندی یارانه‌ها و ماده 79 قانون برنامه ششم توسعه در سال 1397 به میزان 305 هزار تومان اعلام شده که این رقم در سال گذشته 298 هزار تومان بوده است. این مقایسه حاکی از افزایش ناچیز میانگین مستمری پرداخت‌ شده به مددجویان است. البته این رقم در سال 395 به میزان 140هزار تومان بوده و پس از افزایشی که در سال 1396 رخ داده، در سال 1397 در میانگین مستمری مددجویان افزایش بسیار ناچیزی رخ داده است. این مساله را هم می‌‎توان متاثر از کشمکش‌های بودجه 1397 دانست. در حالی که دولت در نظر داشت بخش اعظمی از دریافت‌کنندگان یارانه نقدی را از لیست خارج و اعتبارات حاصل را صرف برنامه‌های فقرزدایی و اشتغال‌زایی کند، با مقاومت و مخالفت‌های مجلس مواجه و ناچار شد همچنان به همه خانوارها یارانه نقدی پرداخت کند.

 برنامه‌های اشتغال خانوارهای تحت پوشش

بخش دیگری از این گزارش به برنامه‌های اشتغال برای افراد تحت پوشش نهادهای حمایتی می‌پردازد که در آن مواردی همچون مهارت‌آموزی، کاریابی، کارورزی، برنامه هدایت شغلی و پرداخت سرمایه کار در قالب اعظای وام و بلاعوض پیش‌بینی شده است.

اعتبارات مورد نیاز برای این اهداف از محل صندوق توسعه ملی به استناد قانون حمایت از توسعه و ایجاد اشتغال پایدار مناطق روستایی و عشایری و همچنین تبصره 16 قانون بودجه سال 1397 در قالب اعطای تسهیلات به خانوارهای تحت پوشش نهادهای حمایتی پیش‌بینی شده است.

ایجاد اشتغال پایدار مناطق روستایی و عشایری با هدف استفاده از اعتبارات صندوق توسعه ملی برای ایجاد اشتغال به استناد قانون حمایت از توسعه و ایجاد اشتغال پایدار مناطق روستایی و عشایری قرار است 150هزار فرصت شغلی برای مددجویان روستایی و عشایری تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی (ره)، سازمان بهزیستی و بنیاد شهید با متوسط 25میلیون تومان برای هر فرصت شغلی ایجاد کند که البته این اعتبارات هنوز اعطا نشده و مشخص نیست سرانجام این تسهیلات چه زمانی اعطا خواهد شد.

برنامه دیگر دولت برای اشتغال‌زایی در خانوارهای تحت پوشش، طرح اشتغال مددجویی است که آن هم در قالب اعطای تسهیلات از سوی بانک مرکزی پیش‌بینی شده است. بدین‌ترتیب به نظر می‌رسد که برنامه‌های اشتغال‌زایی دولت برای کاهش فقر هم تنها به اعطای اعتبارات معطوف شده و برنامه‌هایی برای توانمندسازی، رونق کارآفرینی و حمایت از کسب و کارها پیش‌بینی نشده است.

 اعتبارات تامین مسکن

در بخش تامین مسکن، اعتباراتی برای دستگاه‌های حمایتی از محل اعتبارات دستگاه‌ها در سال‌های 1396 و 1397 پیش‌بینی شده است. بر این اساس، در سال 1396، 13 هزار ودیعه مسکن، 7400 احداث مسکن، 50 هزار تعمیر و بهسازی مسکن ثبت شده است که اعتبارات آنها در مجموع 274 میلیارد تومان عنوان شده است. برآوردها برای سال 1397 شامل 13هزار ودیعه مسکن، 18هزار و 800 احداث مسکن، 50هزار تعمیر و بهسازی مسکن است که مجموع اعتبار مورد نیاز برای این کار 434 میلیارد تومان برآورد شده است.

 بسته حمایت غذایی و کاهش فقر تغذیه

دولت در برنامه فقرزدایی خود بسته حمایت غذایی و کاهش فقر تغذیه را پیش‌بینی کرده که جامعه هدف آن کودکان زیر 6سال، زنان باردار و شیرده، خانواده‌های دارای فرزند چندقلو تحت پوشش و زنان سرپرست خانوار نیازمند است.

در برنامه امنیت غذایی در دستگاه‌های حمایتی از محل اعتبارات دستگاه‌ها در سال 96، در مجموع 3 میلیون و 780هزار سبد کالا و 302هزار و 600 کمک تغذیه با مجموع اعتبارات 794 میلیارد تومان اختصاص یافته است. این اعتبارات در سال 97 به میزان 892 میلیارد تومان پیش‌بینی شده که شامل 3میلیون و 780 هزار سبد کالا و 375 هزار و 600 کمک تغذیه است.

برنامه حمایت تحصیلی دولت در دو قالب کمک هزینه تحصیلی به دانش‌آموزان تحت پوشش دستگاه‌های حمایتی و کمک به شهریه پرداختی دانشجویان تحت پوشش دستگاه‌های حمایتی پیش‌بینی شده است. تعداد 223 هزار کمک هزینه تحصیلی دانش‌آموزان در سال 1397 برآورد شده که اعتبار مورد نیاز آن 47میلیارد تومان و متوسط سالانه برای هر فرد 210هزار تومان برآورد شده است. اعتبار اختصاص یافته برای این منظور در سال گذشته 28 میلیارد تومان اعلام شده که رقم کوچکی است.

 کمک به شهریه پرداختی دانشجویان تحت پوشش دستگاه‌های حمایتی در سال 1396 به تعداد 85هزار فقره و با اعتبار 125میلیارد تومان و برآورد سال 1397 به تعداد 100هزار فقره و با اعتبار 206 میلیارد تومان است.

پوشش بیمه اجتماعی در دو قالب پوشش بیمه بازنشستگی و پوشش بیمه پایه سلامت پیش‌بینی شده است. مجموع اعتبارات اختصاص یافته برای این موضوع در سال 96 به میزان 272میلیارد تومان اعلام شده و اعتبارات برآورد شده برای سال آینده هم 297 میلیارد تومان است. در بخش بیمه پایه سلامت هم اعتبارات پیش‌بینی شده برای سال جاری 949 میلیارد تومان اعلام شده؛ این در حالی است که اعتبارات تخصیص یافته به این مساله در سال گذشته 491 میلیارد تومان بوده است.

نگاهی به این گزارش و برنامه‌هایی که دولت برای هر یک از 6 محور فقرزدایی در نظر گرفته، این موضوع را تایید می‌کند که دولت مساله کاهش فقر را تنها متکی به اعطای اعتبارات دانسته و راهکارهای دیگری برای کاهش فقر در دست ندارد. هرچند برای مقابله با فقر، دسترسی به منابع کافی اجتناب‌ناپذیر است، اما اگر این تزریق اعتبارات با اقدامات مکمل دیگری همراه نشود، نمی‌تواند فقر را از میان ببرد و شاید تنها مسکنی کوتاه‌مدت برای کاهش درد و رنج ناشی از فقر باشد.