«به نظر من بیت‌کوین در کشورمان به‌عنوان یک فرصت است که بانک مرکزی تا سال ۹۷ در مورد آن به سیاستی واحد خواهد رسید». این اظهارنظر ناصر حکیمی، معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی درباره بیت‌کوین و پول‌های مشابه مبتنی بر رمزنگاری است. پول‌هایی که حالا با گذشتن ارزش هر بیت‌کوین از مرز شش هزار دلار دیگر چندان مجازی به نظر نمی‌رسند. به علت مخفی‌ماندن هویت صاحبان بیت‌کوین هرگز آمار دقیقی از کاربران آن در ایران وجود نداشته است و بسیاری از صاحبان بیت‌کوین نیز به‌دلیل ترسی که از سکوت قانون مالیات ایران در قبال آن دارند، حاضر به معرفی خود نیستند. اما تنها در نمونه‌های اندکی که قابل پیگیری‌اند، می‌توان مشاهده کرد کسانی که چند سال زودتر از دیگران با این پول مجازی آشنا شده‌اند، بیشتر از همه فعالان اقتصادی که روی مسکن، ارز، تولید و واردات و صادرات سرمایه‌گذاری کرده‌اند، سود برده‌اند. تنها در یک نمونه یکی از کاربران ایرانی با خرید ٢٠ میلیون تومان بیت‌کوین در سال‌های سقوط ارزش پول ملی توانسته است در کمتر از شش سال بیش از ٧٠ میلیارد تومان از افزایش ارزش بیت‌کوین سود ببرد. این را بگذارید در کنار ده‌ها سایت فعال در عرصه خرید و فروش بیت‌کوین در ایران یا ایرانیانی که در سراسر دنیا مشغول استفاده از این پول هستند، آن‌گاه بیشتر مشخص خواهد شد كه چرا پول‌های مبتنی بر رمزنگاری مهم هستند و ممکن است آینده اقتصاد را دستخوش تغییر کنند. اما بیت‌کوین چیست و چه تفاوتی با پول‌های رایج در جهان دارد؟ چطور به وجود آمده و چه سرنوشتی در انتظار آن است؟ در این پرونده تلاش کرده‌ایم نگاهی بیندازیم به جهان پول‌های نوین که روزبه‌روز در سراسر جهان در حال گسترش هستند و دیر یا زود باید نسبتمان را با آنها روشن کنیم.
بیت‌کوین و برادرانی ارزشمندتر از دلار
شاید زمانی که شخصی با نام مستعار ساتوشی ناکاموتو ایده اولیه تولید پولی جدید بر پایه رمزنگاری به نام بیت‌کوین را مطرح کرد، هرگز تصور نمی‌کرد تنها در هشت سال میلیون‌ها نفر در فضای مجازی به خرید و فروش با پولی بپردازند که برعکس همه پول‌هایی که تاکنون بشر به خود دیده است، پشتوانه یا حاکمی جز کاربرانش ندارد. ایده اولیه بیت‌کوین بر پایه یک سؤال بزرگ است: چرا وقتی در فضای مجازی و بدون مرز با یکدیگر مبادله می‌کنیم، از پولی استفاده کنیم که حکومت‌ها منتشر و بر آن نظارت می‌کنند؟ پس اولین نکته‌ای که باید درباره بیت‌کوین و پول‌های مشابه‌اش بدانیم این است که بیت‌کوین نه‌تنها در جهان واقعی هیچ پشتوانه غیرپولی ندارد بلکه وابسته به هیچ دولت یا بانکی نیست و از آن مهم‌تر، مالکی نیز ندارد. هیچ‌کس نمی‌تواند سیاست‌های شبکه بیت‌کوین را تعیین کند و هیچ‌کس نمی‌تواند تغییری در روند ایجاد، مبادله و خرید و فروش آن ایجاد کند. این خودِ کاربران بیت‌کوین هستند که همگی بر هم نظارت و هم‌زمان از آن استفاده می‌کنند. شاید در نگاه اول گستردن چنین شبکه‌ای را بر پایه آنچه می‌توان بی‌صاحبی یا همه‌صاحبی نام نهاد، غیرممکن به نظر برسد اما امروز و تنها هشت سال پس از آغاز به کار شبکه بیت‌کوین نه‌تنها ارزش هر بیت‌کوین از چند سنت به چند هزار دلار رسیده است بلکه روزبه‌روز بر تعداد شرکت‌ها، بانک‌ها، سازمان‌ها و دولت‌هایی که بیت‌کوین را به‌عنوان یک ارز یا کالای مشخص پذیرفته‌اند و معاملاتی که به جای پول‌های رایج جهان با این ارز صورت می‌گیرد، افزوده می‌شود. برای درک رشد حیرت‌انگیز ارزش بیت‌کوین هرساله صاحبان بیت‌کوین روز خرید گران‌ترین پیتزای جهان را جشن می‌گیرند. هفت سال قبل یک برنامه‌نویس وب ١٠ هزار بیت‌کوین را برای خرید دو پیتزا پرداخت کرد. شاید آن روز قبول چنین پولی در ازای دو پیتزا چنان عاقلانه به نظر نمی‌رسید و هر فروشنده‌ای ترجیح می‌داد پولی واقعی در ازای پیتزا دریافت کند اما هر سال صاحبان بیت‌کوین با محاسبه پولی که بابت خرید آن پیتزا پرداخت شده، افزایش ارزش پول خود را جشن می‌گیرند. همین حالا که این گزارش را می‌خوانید، با قیمت امروز بیت‌کوین، آن دو پیتزا درواقع به قیمت ٢٤٠ میلیارد تومان خریداری شده‌اند! در چنین شرایطی عجیب نیست که چندین پول رمزنگاری دیگر نیز سر برآورند و هرکدام سعی کنند با ارائه ویژگی‌های نو جای خود را در مبادلات فضای مجازی پیدا کنند. پول‌هایی که هرکدام حالا بین یک تا ٣٠٠ دلار می‌ارزند و اگرچه هنوز از نظر گستردگی با بیت‌کوین فاصله دارند اما بعید نیست سرنوشتی مانند بیت‌کوین داشته باشند.
رازهای محبوبیت بیت‌کوین و خطرات آن
شاید مهم‌ترین تفاوت بیت‌کوین با پول‌های رایج جهان، مهم‌ترین دلیل محبوبیتش نیز باشد. بیت‌کوین هم صاحب ندارد و هم یکایک کاربرانش صاحبش هستند. برای مبادله آن نیاز به اجازه کسی نیست و در هر ساعت از شبانه‌روز قابل استفاده است. هویت استفاده‌کنندگان نیز مخفی خواهد ماند و هم‌زمان همه مبادلات در هر لحظه از روز به وسيله همه کاربران شبکه بیت‌کوین قابل ردگیری است. به عبارت بهتر چیزی که به بیت‌کوین و ارزهای مشابه‌اش ارزش می‌دهد، اعتمادی است که بر پایه دانستن همه‌چیز از سوي همه افراد شکل می‌گیرد. بااین‌حال خطراتی نیز بیت‌کوین را تهدید می‌کند. خطر ایجاد رخنه‌ای در هسته آن که می‌تواند به فروپاشی سیستم بینجامد، خطر منفک‌بودن کامل ارزش آن از اتفاقات جهان و سخت‌بودن تبدیل این ارز مجازی به پول‌های رایج جهان مانند دلار مهم‌ترین معایب این شبکه هستند. بااین‌حال این پول آن‌قدر ایجاد اعتماد کرده است که در سال‌های اخیر و در چند کشور مختلف با بروز بحران‌های اقتصادی جمعیت زیادی برای حفظ سرمایه خود، پول ملی خود را به بیت‌کوین تبدیل کرده‌اند. بیت‌کوین براساس فرایندی که استخراج بیت‌کوین نامیده می‌شود، تولید می‌شود و بر پایه یک الگوریتم مشخص در نهایت تنها ٢١ میلیون بیت‌کوین در جهان تولید خواهد شد. البته با پایه رشدی مشخص که نمودار آن را در همین صفحه می‌بینید با ورود افراد جدید تولید بیت‌کوین سخت‌تر هم خواهد بود که ضمن افزایش ارزش بیت‌کوین، تولید بیت‌کوین‌های تازه را نیز مشکل می‌کند.