نیکولاس ولز
خبرگزاری سی ان بی سی
در تقویم خود روز 28 آگوست سال 2018 میلادی را علامت بزنید. در این تاریخ عربستان سعودی دچار بحران اقتصادی می‌شود. بر مبنای داده‌های موجود یعنی ذخایر ارزی، تولید نفت و قیمت این ماده خام، عربستان که بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت عضو اوپک است، سه سال دیگر  دچار بحران اقتصادی خواهد شد، البته اگر تغییراتی در قیمت نفت پدید آید یا سیاست‌های مالی و اقتصادی عربستان متحول شود آن تاریخ نیز عوض خواهد شد.


اگر قیمت نفت از محدوده کنونی یعنی 45دلار در هر بشکه افزایش نیابد، نه تنها عربستان دچار مشکلات عمیق تر خواهد شد، بلکه دیگر صادرکنندگان نفت عضو اوپک نیز برای تامین نیازهای مالی خود و حفظ ثبات سیاسی با چالش‌های بزرگ مواجه می‌شوند. در بین اعضای اوپک، کشورهای کوچک و ثروتمند نظیر کویت و قطر آنقدر ذخایر ارزی دارند که می‌توانند برای سال‌های متمادی قیمت پایین نفت را تحمل کنند، اما اعضای فقیر نظیر عراق، نیجریه و لیبی با وضعیت‌های وحشتناک مواجه هستند. جایی در بین این مخلوط، عربستان قرار دارد که به برکت رونق پیشین بازار نفت، ثروتمند بوده است.

نفت 90 درصد صادرات عربستان را تشکیل می‌دهد و 10 درصد کل درآمد دولت از نفت حاصل می‌شود. اما عربستان نیاز دارد قیمت نفت به سرعت افزایش یابد. با توجه به اینکه بازار همچنان با مازاد عرضه نسبت به تقاضا مواجه است و تولیدکنندگان بزرگ بر صادرات خود افزوده‌اند، احتمال افزایش قیمت‌ها اندک است و این امر آینده اقتصاد عربستان و دیگر تولیدکنندگان را به خطر انداخته است. هفته گذشته قیمت نفت برنت به زیر 43 دلار رسید و این رقم 57 درصد نسبت به قیمت‌ها در 12 ماه پیش پایین‌تر است. افزایش تولید نفت در آمریکا و کاهش نرخ رشد اقتصاد چین به کاهش قیمت‌ها منجر شده است و در شرایط حاضر با توجه به معادله عرضه و تقاضا، به نظر می‌رسد تولید‌کنندگان چاره‌ای جز کاستن از عرضه نفت ندارند. در اینجا یک استدلال اشتباه از طرف عربستان مطرح شده است. از چند ماه پیش مقامات این کشور تاکید کرده‌اند که از طریق تولید میزان بالای نفت به‌رغم کاهش قیمت‌ها- و با اعمال فشار بر دیگر اعضای اوپک برای بالا بردن عرضه نفت- تولیدکنندگان غیرعضو اوپک به‌ویژه روسیه و برخی شرکت‌ها در آمریکای شمالی از بازار خارج خواهند شد.

اکنون اشتباه بودن این استدلال به‌وضوح اثبات شده است. اگرچه در ماه‌های اخیر در آمریکای شمالی حفاری چاه‌های جدید نفتی کمتر شده، اما چاه‌های موجود به فعالیت خود ادامه می‌دهند و بر تولید نفت افزوده‌اند. حال مقامات عربستانی می‌گویند، روشن شده که تولیدکنندگان غیر عضو اوپک به میزانی که تصور می‌شد نسبت به قیمت پایین نفت واکنش نشان نداده‌اند، بنابراین لازم است اعضای اوپک به تولید میزان کنونی نفت ادامه دهند و تا بهتر شدن شرایط اقتصاد جهان بر تقاضا بیفزاید. به عبارت دیگر عربستان تصمیم گرفته به استخراج و فروش نفت در قیمت‌هایی پایین‌تر از حدی که بودجه این کشور را متوازن کند، ادامه دهد.

بنا به تخمین اداره اطلاعات انرژی آمریکا، عربستان 250 میلیارد بشکه نفت دارد و اگر سطح تولید نفت این کشور در حد کنونی یعنی روزانه 10 میلیون بشکه حفظ شود عربستان تا 75 سال دیگر می‌تواند به تولید ادامه دهد، اما با توجه به قیمت کنونی نفت که حول 45 دلار است، ذخائر ارزی عربستان بسیار زودتر از این تاریخ پایان خواهد یافت. اگر قیمت‌ها در حد کنونی باقی بماند، عربستان که اکنون 650 میلیارد دلار ذخایر ارزی دارد در اواخر سال 2018 دیگر ذخیره ارزی نخواهد داشت. به این ترتیب اگر تغییری در ساختار مالی این کشور صورت نگیرد و اوراق قرضه‌ای فروخته نشود، ذخیره ارز خارجی عربستان تا پایان سال 2018 تمام خواهد شد. حتی اگر قیمت نفت به 60 دلار هم برسد ذخیره ارزی عربستان پایان می‌یابد، اما در زمانی دیرتر. فرض بر این است که عربستان همچنان در سطوح کنونی نفت تولید خواهد کرد و هزینه‌های خود را کاهش نخواهد داد. وضعیت مالی عربستان چنان بد شده که این کشور سال گذشته 4 میلیارد دلار اوراق قرضه فروخت و این نخستین بار پس از 8سال بود که این میزان اوراق قرضه در این کشور فروخته شد. اگر شرایط کنونی تغییر نکند، میزان بالاتری اوراق قرضه از سوی عربستان عرضه خواهد شد.

نکته مهم دیگر این است که دولت عربستان در چند سال اخیر برای راضی نگه داشتن مردم و جلوگیری از سرایت ناآرامی‌ها از دیگر کشورهای عرب به این کشور، برهزینه‌های عمومی خود افزوده است. پیش‌بینی شده هزینه عمومی عربستان در سال جاری میلادی 1.2 هزار میلیارد ریال، معادل 321.8 میلیارد دلار باشد. این رقم دو برابر رقم مربوط به سال 2010 است. مجموع این دو عامل یعنی کاهش درآمدهای نفتی و افزایش هزینه‌ها سبب شده شرایط اقتصادی این کشور وخیم شود. شرایطی که اکنون در عربستان وجود دارد و سرنوشت نگران‌کننده این کشور در سال‌های آینده، اگر تغییری در قیمت نفت پدید نیاید، در دیگر اعضای اوپک چه ثروتمند و چه غیرثروتمند قابل مشاهده است.

برای مثال ونزوئلا به شدت از وضعیت کنونی بازار نفت لطمه دیده و ناآرامی‌های اجتماعی در آن آغاز شده است. مقامات نفتی این کشور از دیگر اعضای اوپک و روسیه خواسته‌اند با تشکیل نشست، راهی برای بالا بردن قیمت نفت بیابند. شرایطی که اکنون در بازار نفت و اقتصاد کشورهای صادرکننده نفت عضو اوپک وجود دارد، می‌تواند آغاز یک بحران بزرگ باشد. در این میان کشورهای یاد شده باید بر مبنای واقعیت‌ها برنامه‌ای برای مقابله با این بحران بیابند. برخی متغیرها در بازار نفت قابل تاثیرگذاری از سوی تولیدکنندگان نفت نیست. برای مثال ضعف اقتصاد جهان و افزایش ارزش دلار در کنترل این کشورها نیست. اما در حوزه عرضه نفت و کاستن از هزینه‌ها امکان برنامه‌ریزی وجود دارد. از ماه مه ‌یعنی سه ماه اخیر قیمت نفت حدود 30 درصد کاهش یافته و قیمت‌ها نصف ارقام مربوط به سال گذشته هستند.

منبع: روزنامه دنیای اقتصاد - شماره ۳۵۶۷