اقتصاد عربستان، در شرایط کاهش بهای نفت، رشد هزینه دارد پادشاه جدید، ٣٢ میلیارد دلار به مردم هدیه داد بودجه نظامی عربستان ٨٠ میلیارد دلار شد
«ذخایر ارزی عربستان درحال کاهش است». همین خبر کوتاه کافی بود تا وب‌سایت‌های خبری مختلف، تحلیل‌های خود از وضع ثروتمندترین کشور نفتی دنیا را ارایه کنند. این جمله بخشی از تحقیق صندوق بین‌المللی پول به نام «اقتصاد جهان و مطالعات مالی» است که هر‌سال در ماه اکتبر منتشر می‌شود. در نسخه ٢٠١٥ این تحقیق آمده که ذخایر ارزی عربستان‌سعودی به شدت درحال کاهش است و احتمال دارد این کشور در ٥سال آتی با فروپاشی مالی روبه‌رو شود. دلیل این امر هم خیلی ساده است؛ کاهش قیمت نفت همچنین صندوق بین‌المللی پول IMF تخمین می‌زند در سال ٢٠١٥ میلادی تراز مالی کلی دولت ٢١,٦درصد کاهش می‌یابد. این رقم در سال ٢٠١٦ میلادی به ١٩.٤درصد می‌رسد. این کاهش‌ها درحالی اتفاق می‌افتد که همین شاخص در سال ٢٠١٤ میلادی منفی ٣.٤درصد بود.
این موارد سبب شده عربستان مجبور به برداشت از ذخایر ارزی خود شود. به‌طوری که در پایان ماه ژوئن ذخایر ارزی این کشور ٦٦٤میلیارد دلار بود که نسبت به ٧٣٣میلیارد دلار یک‌سال قبل ٩درصد کاهش یافته بود. درحال حاضر نیز آمار و ارقام نشان می‌دهد ذخایر ارزی به ٦٥٤میلیارد دلار کاسته شده و کماکان درحال ناپدید شدن است. اما این سوال به وجود می‌آید که واقعا عربستان درآمد و ذخایر ارزی سرشار خود را چه کرده است؟ به نوشته روزنامه «ایندیپندنت» سازمان مالی عربستان‌سعودی ٧٠میلیارد دلار از این صندوق را برای مدیریت موسسات مالی در خارج از این کشور برداشت کرده است. ازسوی دیگر، به گزارش خبرگزاری الجزیره این کشور حدود ٧٣میلیارد دلار از دارایی‌های خود را از زمان کاهش قیمت نفت از دست داده است. اما فهرست هزینه‌ها تنها به این دو مورد ختم نمی‌شود. در اوایل سال جاری عربستان حدود ٣٢میلیارد دلار بودجه را میان مردم توزیع کرد تا تاجگذاری پادشاه «سلمان الابن عبد العزیز آل‌سعود» را جشن بگیرد. همچنین در ٢٠١٥ عربستان با پشت سرگذاشتن روسیه دومین بودجه نظامی دنیا را به خود اختصاص داد. بودجه نظامی عربستان معادل ٨٠,٨میلیارد دلار است. در این میان هزینه‌های جنگ در یمن را نیز نباید نادیده گرفت، به‌خصوص که به نظر نمی‌رسد این جنگ به این زودی تمام شود. بنابراین تعجبی ندارد این کشور در سال جاری میلادی شاهد کسری ٢٠درصدی تولید ناخالص ملی خود باشد.
بودجه نظامی عربستان
طبیعی است که هرکشوری پس از قدرت گرفتن و دستیابی به درآمد سرشار، بخشی از درآمدش را صرف تجهیزات نظامی و قابلیت‌های دفاعی خود کند. عربستان نیز از این قاعده مستثنی نیست. بودجه نظامی این کشور در سال ٢٠١٤ میلادی و میانه اوج‌گیری نفت بشکه‌ای ١٠٠دلاری، ١٧درصد افزایش یافت. بدین ترتیب این کشور ٨٠میلیارد دلار صرف بودجه نظامی کرد که چهارمین بودجه نظامی بزرگ دنیا به شمار می‌رود. چنین بودجه نظامی شامل ١٠درصد تولید ناخالص ملی عربستان می‌شود و در مقایسه با بقیه کشورهای حوزه خلیج‌فارس پس از عمان بیشترین بودجه نظامی به حساب می‌آید. این افزایش بودجه درحالی اتفاق افتاد که بودجه نظامی بیشتر کشورهای جهان در سال ٢٠١٤ تغییری نداشت. دلیل آن هم مقابله با شورشیان شیعه در یمن بود. این امر به ذخایر ارزی عربستان بیش از پیش فشار وارد کرد.
هدیه ٣٢ میلیارد دلاری به مردم
براساس آمار ارایه‌شده ازسوی سازمان جهانی کار ٢٩,٤درصد جوانان ١٥ تا ٢٤ساله عربستان بیکار هستند و این امر به هزینه‌های دولت فشار وارد می‌کند. ازسوی دیگر دولت خدمات رفاهی زیادی برای جمعیت ٢٨میلیونی خود فراهم می‌کند. به‌عنوان مثال، هنگامی که سلمان‌الابن عبدالعزیر آل‌سعود به‌عنوان پادشاه ثروتمندترین کشور صادرکننده نفت انتخاب شد، تصمیم گرفت میلیاردها دلار را صرف تاجگذاری خود کند. این بودجه عظیم که تقریبا ٣٢میلیارد دلار تخمین زده می‌شود، شامل پاداشی معادل دوماه حقوق پایه برای تمام کارمندان دولتی، سربازان، دانش‌آموزان و مستمری‌بگیران و همچنین پاداش‌های سخاوتمندانه برای بنیادهای حرفه‌ای، ادبی و باشگاه‌های ورزشی بوده است. پادشاه عربستان در توییتر شخصی خود به مردم نوشت: «مردم عزیز شما لیاقت بیش از اینها رادارید و هرچه انجام دهم، نمی‌توانم آنچه را که لیاقت‌تان است را برای شما فراهم کنم.»
درکشوری که ٣میلیون نفر از ٥,٥میلیون نفر نیروی کار آن در بخش‌های دولتی کار می‌کنند، چنین پاداشی به‌طور مستقیم به تمام مردم تعلق می‌گیرد. در مقابل بسیاری از مردم عربستان با خرید کالاهای لوکس مانند جواهرات، آیپد، تلویزیون‌های مسطح و تعطیلات گرانبها، این پاداش‌ها را هزینه کردند. البته این نخستین مرتبه‌ای نبود که یک پادشاه سعودی چنین پاداشی به مردم می‌دهد. سلطان عبدالله نیز در سال ٢٠١١ و در اوج تنش‌های سیاسی این کشور ٣٥میلیارد دلار در صندوق‌های توسعه اجتماعی هزینه کرد. همچنین کمک هزینه‌هایی برای ازدواج، شروع فعالیت اقتصادی و خرید خانه بین مردم توزیع کرد.
درهرحال پادشاه جدید عربستان درشرایطی این هزینه را تقبل کرد که بهای نفت به شدت کاهش یافته بود و اشباع بازار موجب اعتراض همه صادرکنندگان شده بود. در این تاریخ کسری بودجه دولت این کشور ٣٩میلیارد دلار یا معادل ٦درصد تولید ناخالص ملی آن پیش‌بینی می‌شد. درکشور محافظه‌کاری مانند عربستان اطاعت اجتماعی و وفاداری به پادشاه به قدرت دولت در تهیه استانداردهای مناسب زندگی و خدمات و رفاه عمومی بستگی دارد.
صدور سهام آخرین راه‌حل
با این وجود تمام این وقایع باعث نشد عربستان از هزینه‌های خود بکاهد. این کشور که ازسویی با بحران کاهش درآمد روبه‌رو شده بود، شروع به هزینه در بخش‌هایی کرد که سودآوری چندانی ندارد. پس از این اتفاقات در ماه آگوست سال‌جاری میلادی عربستان‌سعودی اوراق بهاداری به ارزش ٢٠میلیارد ریال سعودی معادل ٥,٣٣میلیارد دلار صادر کرد. هدف دولت از این اقدام جمع‌آوری سرمایه بیشتر برای پروژه‌های خود بود، زیرا با کاهش قیمت نفت در تامین هزینه‌های داخلی خود دچار مشکل شده بود. البته در ماه ژوئن (یک‌ماه قبل از آن) نیز دولت اوراق بهاداری به ارزش ١٥میلیارد دلار منتشر کرد که درحقیقت نخستین فرآیند انتشار اوراق بهادار برای این کشور از سال ٢٠٠٧ محسوب می‌شود. طی این سال‌ها درآمد نفت ٩٠درصد بودجه این کشور را تامین می‌کرد. بنابراین دولت با تکیه برجریان مالی نفتی به گسترش بخش‌ها و روش‌های درآمدزایی دیگر بی‌اعتنا بود. به هر روی از آنجا که پیش‌بینی می‌شود کاهش قیمت نفت درمدتی طولانی ادامه یابد، احتمالا عربستان هم به جرگه بقیه صادرکنندگان نفتی خواهد پیوست و مجبور به کاهش بودجه‌های داخلی خود خواهد شد. حتی اگر مصرف‌کنندگان و شرکت‌ها تصمیم بگیرند از مصرف زیاد و سرمایه‌گذاری خودداری کنند، این امر هم ممکن است کارساز نباشد و عربستان نمی‌تواند سراشیبی کاهش درآمدهای خود را به آسانی جبران کند.
عربستان به نفت ١٠٦ دلاری نیاز دارد
گزارش صندوق بین‌المللی پول نشان می‌دهد هرچند اوضاع مالی عربستان چندان خوشایند نیست، اما بقیه کشورهای خاورمیانه نیز باید مراقب هزینه‌های خود باشند. در گزارش، هشدار داده شده که این منطقه نمی‌تواند تا ابد در برابر قیمت‌های پایین نفت دوام بیاورد. براساس برآورد صندوق بین‌المللی پول، کاهش قیمت نفت تنها در سال جاری میلادی ٣٦٠میلیارد دلار از ذخایر ارزی کشورهای منطقه را خواهد کاست.
افت قیمت نفت درشرایطی اتفاق می‌افتد که بسیاری از این کشورها به دلیل درگیرشدن در جنگ‌های منطقه‌ای و آشفتگی در بازارهای مالی با هزینه‌های بالایی مواجهند. عربستان بزرگترین تولید‌کننده نفت جهان باید هر بشکه نفت را ١٠٦دلار بفروشد تا بتواند در بودجه خود توازن برقرار کند و این به آن معناست که با نفت ٥٠دلاری باید به ذخایر ارزی خود دست بزند تا کسری بودجه را جبران کند. ازسوی دیگر براساس برآورد صندوق بین‌المللی پول، ایران وضع بسیار بهتری دارد. قیمت سربه‌سر هر بشکه نفت برای ایران ٧٢دلار است، این به آن معناست که دولت ایران با نفت کمتر از ٧٢دلار با کسری بودجه مواجه می‌شود. براساس محاسبات این نهاد بین‌المللی با وجود نفت ٥٠دلاری و ذخایر ارزی ١٢٩میلیارد دلاری این کشور تا ١٠سال می‌تواند در برابر نفت ارزان مقاومت کند. این علاوه بر افزایش درآمدی است که ایران از محل رفع تحریم‌ها و افزایش صادرات نفتی می‌تواند داشته باشد. میان کشورهای نفتی خلیج‌فارس، امارات وضع بهتری نسبت به دیگران دارد و با توجه به ذخایر ارزی گسترده و هزینه‌های پایین تا ٣٠سال می‌تواند در برابر نفت ٥٠دلاری دوام بیاورد. این رقم برای کویت و قطر ٢٥سال است.
منبع: شهروند